Czym jest terapia akceptacji i zaangażowania (ACT)?
Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) to podejście terapeutyczne zaliczane do tak zwanej trzeciej fali terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Jej autorami są: Steven C. Hayes, Kelly G. Willson i Kirk Strosahl. Na przestrzeni ostatnich lat ACT zdobywa coraz większą popularność w leczeniu między innymi takich problemów, jak: zaburzenia lękowe, stany depresyjne, nadużywanie substancji psychoaktywnych, przewlekły ból i wiele innych.
W artykule wyjaśniamy szczegółowo, co to jest ACT, na czym polega terapia akceptacji i zaangażowania i dla kogo jest przeznaczona.
Co to jest terapia akceptacji i zaangażowania? Najważniejsze założenia
Terapia akceptacji i zaangażowania, nazywana również terapią ACT (skrót ten pochodzi od angielskiej nazwy „acceptance & commitment therapy”) bazuje na założeniu, że różne formy cierpienia o podłożu psychicznym mają swoje źródło między innymi w unikaniu doświadczeń oraz w niskiej elastyczności psychologicznej. Celem interwencji terapeutycznej jest więc:
• umożliwienie Pacjentowi zaangażowania się w pełni we własne życie,
• wzmacnianie umiejętności działania zgodnie z osobistymi wartościami,
• rozwijanie uważności, w tym na własne myśli i schematy zachowania w różnych sytuacjach („Ja” Obserwujące).
Teoretyczne podstawy ACT sięgają między innymi do kontekstualnej nauki o zachowaniu oraz funkcjonalnego kontekstualizmu. Zgodnie z nimi, zachowanie człowieka w nieodłączny sposób związane jest z szeroko rozumianym kontekstem środowiskowym (psychologicznym, społecznym, sytuacyjnym itd.) i jako takie zawsze pełni określoną funkcję. Na tym opierają się z kolei założenia kluczowego pojęcia w terapii ACT, czyli wspomnianej już elastyczności psychologicznej. Zakłada ono, że to samo zachowanie lub doświadczenie, występujące w odmiennych warunkach – może mieć zupełnie inne znaczenie. Nie istnieją obiektywnie „dobre” lub „złe” emocje, myśli, czy wrażenia, bowiem zawsze muszą być one rozpatrywane w kontekście, w jakim się pojawiają. Bycie elastycznym oznacza zdolność do modyfikowania swoich postaw i zachowań w zależności od kontekstu: nie tylko kontekstu środowiska, ale także np. własnych potrzeb czy aktualnego etapu życia.
Celem terapii ACT nie jest więc zmniejszenie czy też wyeliminowanie psychicznego cierpienia, ale pomoc w jego akceptacji i w nakierowaniu życiowej energii na właściwie tory. Ćwiczenie elastyczności psychologicznej uczy Pacjentów, aby w sytuacji, gdy pojawiają się u nich nieprzyjemne uczucia czy myśli – nie „walczyli” z nimi, ale pozwolili im swobodnie „przepływać” – przychodzić i odchodzić. Innymi słowy, terapia ACT zachęca Pacjenta, aby nie uciekał przed emocjami, tylko je akceptował, a dzięki temu uczył się godzić z tymi elementami otaczającej rzeczywistości, na które przeważnie nie ma wpływu. Skutkiem ubocznym jest zazwyczaj redukcja objawów (czyli nieprzyjemnych myśli lub uczuć, które składają się np. na depresję).
ACT a RFT
Terapia akceptacji i zaangażowania odnosi się również do teorii ram relacyjnych (Relational Frame Theory, RFT), zgodnie z którą język służy do komunikacji nie tylko z innymi ludźmi, ale także z szeroko pojętym otoczeniem i z naszym własnym umysłem. Często jednak tak zwane racjonalne myślenie i pewne utarte wzorce rozwiązywania problemów wcale nie ułatwiają nam radzenia sobie z cierpieniem, czy trudnościami natury psychicznej. Kiedy na przykład umysł podpowiada nam: „jak nie będę wystawiać się na trudności, to mój lęk się zmniejszy” – może to spowodować wycofywanie się i unikanie sytuacji, które w rzeczywistości mogłyby przynieść nam wiele dobrego. Ucieczka przed problemem nie daje też praktycznie żadnej szansy na jego rozwiązanie. Terapia ACT proponuje narzędzia, które uczą Pacjentów odwagi do podejmowania działań, których dotychczas unikali (na przykład ze strachu), a które mogą być dla nich źródłem satysfakcji, radości, rozwoju osobistego itd.
Terapia ACT – dla kogo?
Terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) zalecana jest w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych, a Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne umieściło ją na liście „terapii opartych na dowodach”. Najczęściej wykorzystywana jest we wspieraniu osób zmagających się z lękiem w sytuacjach społecznych, a także doświadczających silnego i/lub chronicznego stresu w warunkach zawodowych. Inne trudności natury psychicznej, w których terapia ACT znajduje zastosowanie, to między innymi:
• depresja
• zaburzenia lękowe
• zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD)
• zaburzenia psychotyczne
• schizofrenia
• zaburzenia odżywiania
• zaburzenie osobowości typu borderline
• wypalenie zawodowe
• zespół stresu pourazowego (PTSD)
• przewlekły ból
• nadużywanie środków odurzających, i inne.
Jak przebiega terapia akceptacji i zaangażowania (ACT)?
Jak wygląda i na czym polega terapia akceptacji i zaangażowania w praktyce? Proces terapeutyczny skupia się przede wszystkim na zwiększaniu elastyczności psychologicznej (psychological flexibility). Terapeuta uczy Pacjenta, jak być w „tu i teraz”, niezależnie od tego, jakie akurat towarzyszą mu myśli, emocje, czy doznania z ciała. Zachęca go, aby od tych emocji nie uciekać, bowiem kiedy są one długotrwale tłumione i nagromadzi się ich zbyt wiele – może to doprowadzić do poważnego kryzysu psychicznego.
Terapia przebiega zazwyczaj zgodnie z modelem elastyczności psychologicznej, nazywanym Hexaflexem, na który składa się sześć podstawowych procesów ACT:
Akceptacja
Czyli uznanie, że rzeczywistość (w tym także ta związana z życiem wewnętrznym – przeżywanymi uczuciami i myślami) jest taka, jaka jest. Akceptacja pozwala otworzyć się również na te trudne i bolesne doświadczenia.
Defuzja poznawcza
To umiejętność spojrzenia na swoje myśli i odczucia z pewnego dystansu, tak, aby przestały być stresujące lub zagrażające. Ułatwia to podejmowanie działań, które są adekwatne do sytuacji.
Kontakt z chwilą obecną
Czyli inaczej bycie w teraźniejszości, zdolność do bycia obecnym „tu i teraz” i koncentrowania się na tym, co istotne w danej chwili.
Ja jako kontekst
To samoświadomość określana również jako „Ja Obserwujące”, która umożliwia patrzenie na własne doświadczenia z pewnej perspektywy.
Wartości
Ustalenie z samym sobą, co jest dla nas najważniejsze, dokonanie wyboru określonej ścieżki życiowej oraz zasad i wartości, zgodnie z którymi chcemy żyć.
Zaangażowane działanie
Podejmowanie działań zgodnie z własnymi wartościami i dążenie do realizacji tego, co dla nas ważne, nawet jeśli jest to niewygodne i trudne.
Opisane wyżej procesy są ze sobą wzajemnie powiązane, a ich stopniowe rozwijanie w przebiegu terapii prowadzi do zwiększania elastyczności psychologicznej – uczy bycia obecnym, otwartym na doświadczenia i robienie tego, co ważne. Terapeuta ACT sięga zazwyczaj po różne ćwiczenia doświadczeniowe, które mają na celu pomóc Pacjentowi uświadomić sobie trudne myśli i uczucia, a następnie nauczyć się je akceptować. Terapia akceptacji i zaangażowania korzysta również nierzadko z technik znanych z praktyk mindfullness, a także z pracy z metaforami i poczuciem humoru.
Czy terapia ACT jest skuteczna?
Badania wykazały, że terapia ACT pomaga Pacjentom przełamywać utarte schematy działania i doświadczać rzeczy, na które wcześniej nie byli gotowi. Ogromną zaletą tej metody jest jej duża elastyczność – z powodzeniem stosowana jest bowiem zarówno w terapii indywidualnej, jak i terapii par oraz grupowej. Może być realizowana w trybie krótko- lub długoterminowym. W PsychoMedic terapia akceptacji i zaangażowania prowadzona jest wyłącznie przez wysoko wykwalifikowanych psychoterapeutów z wieloletnim doświadczeniem. Aby umówić się na pierwszą konsultację (stacjonarnie lub online) – wystarczy skorzystać z fioletowej wyszukiwarki Specjalistów na naszej stronie internetowej i zarezerwować wybrany termin.