Jak rozpoznać wypalenie zawodowe? Jak mu zapobiec?
Badania pokazują, że wypalenie zawodowe dotyka coraz więcej osób. Staje się kolejną chorobą cywilizacyjną, która – podobnie jak depresja czy zaburzenia lękowe – zbiera coraz większe żniwo. Nieustannie rośnie liczba ludzi, którzy skarżą się na chroniczne zmęczenie pracą, brak zaangażowania w wykonywane obowiązki, a także narastające wyczerpanie fizyczne i psychiczne połączone z niezdolnością do efektywnego wypoczywania. Co gorsza, wiele osób nie wie, jak sobie radzić z symptomami wypalenia zawodowego, które – co warto podkreślić – może przynieść naprawdę fatalne skutki, jeżeli pozostaje nieleczone.
Na skalę problemu zwróciła w ostatnich latach uwagę Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która podjęła decyzję o włączeniu wypalenia zawodowego do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, obowiązującej od 1 stycznia 2022 r. Jak WHO opisuje w nowej klasyfikacji wypalenie zawodowe? Definicja zaproponowana w ICD-11 mówi, że jest to „syndrom wynikający z chronicznego stresu w miejscu pracy”, który może w istotny sposób wpłynąć na stan zdrowia i spowodować konieczność sięgnięcia po pomoc lekarza.
Jak jednak rozpoznać, czy mamy do czynienia z wypaleniem zawodowym, czy też jest to jedynie tymczasowe przemęczenie pracą? Jakie objawy powinny zwrócić naszą uwagę? Ile trwa wypalenie zawodowe i czy można z jego powodu uzyskać zwolnienie lekarskie (L4)? I wreszcie – jak leczyć wypalenie zawodowe? Przeczytaj nasz artykuł, aby poznać odpowiedzi na te pytania.
Po czym poznać, że to wypalenie zawodowe?
Najczęstsze i najbardziej charakterystyczne objawy wypalenia można podzielić na pięć grup, zgodnie z obszarem funkcjonowania, którego dotyczą. Czytając poniższą listę, możesz wykonać prosty test i sprawdzić, ilu z nich i w jakim natężeniu obecnie doświadczasz:
- Fizyczne: częste bóle głowy, problemy ze snem, podwyższone ciśnienie, chroniczne napięcie mięśni, problemy ze strony układu pokarmowego, zaburzenia w sferze seksualnej, obniżenie odporności organizmu i inne;
- Afektywne – związane ze sferą emocji. W tym obszarze wypalenie zawodowe może objawiać się lękiem, depresyjnym nastrojem, przewrażliwieniem i obniżoną zdolnością do rozpoznawania i regulowania swoich emocji.
- Poznawcze – dotyczące nasilających się problemów z pamięcią i koncentracją, a także przekonań na temat samego siebie w kontekście wykonywanej pracy. Mowa tu o: niskiej samoocenie, braku wiary w swoje możliwości, poczuciu bycia niedocenianym itp.
- Behawioralne – przejawiające się: obniżoną efektywnością, dystansowaniem się w stosunku do najbliższego otoczenia, wycofywaniem się z relacji, a czasem także – zwiększonym poziomem agresji.
- Motywacyjne – związane przede wszystkim ze znacznym spadkiem motywacji do wykonywania obowiązków, utratą zapału, poczucia misji i „bycia potrzebnym”.
W fachowej literaturze psychologicznej opisywane są różne modele wypalenia zawodowego. Za jeden z najpopularniejszych uważa się ten zaproponowany przez Christinę Maslach – amerykańską profesor psychologii. Wyróżniła ona trzy następujące po sobie etapy (fazy) wypalenia, które definiują jednocześnie stopień jego zaawansowania:
- Faza pierwsza – emocjonalne wyczerpanie. Charakteryzuje się przede wszystkim poczuciem wyeksploatowania i braku sił. Pojawiają się problemy somatyczne, poczucie nieustannego napięcia i niezdolność do odpoczywania, przynoszącego prawdziwą regenerację.
- Faza druga – narastające poczucie depersonalizacji oraz cynizm. Na tym etapie zaczyna następować zobojętnienie, połączone z dystansowaniem się od współpracowników.
- Faza trzecia – stadium poczucia braku osiągnięć oraz braku kompetencji w wykonywanej pracy, połączone z negatywną oceną samego siebie, brakiem poczucia sprawstwa i drastycznie pogarszającą się jakością życia.
Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?
Jeszcze jakiś czas temu panowało przekonanie, że wypalenie zawodowe dotyka przede wszystkim osoby pracujące na stanowiskach związanych z pomaganiem ludziom, czyli takich, które wiążą się z dużym emocjonalnym zaangażowaniem. Obecnie wiadomo już, że wypalenie może dotknąć każdego, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy, płci, czy wieku.
Za najważniejsze przyczyny wypalenia zawodowego uważa się:
- długotrwale utrzymujący się stres, z którym nie potrafimy sobie skutecznie radzić. Jest on najczęściej efektem przeciążenia obowiązkami, nadmiernymi oczekiwaniami kierowanymi w stronę pracownika, brakiem możliwości rozwoju, poczuciem bycia wykorzystywanym, a czasem także mobbingiem.
- pewne cechy albo przekonania danej osoby, które czynią ją bardziej podatną na wypalenie. Są to przede wszystkim: perfekcjonizm, brak asertywności, nieumiejętność stawiania granic i dbania o własne potrzeby, nieradzenie sobie z porażkami i/lub krytyką.
Jak zapobiegać wypaleniu?
Dobra wiadomość jest taka, że możliwe jest skuteczne zapobieganie wypaleniu zawodowemu. Jak sobie radzić, gdy zauważymy u siebie pierwsze niepokojące symptomy? Przede wszystkim warto zadbać o podstawy, a więc solidne wysypianie się, dobrą i jakościową dietę oraz odpowiednią dawkę aktywności fizycznej. Pozwoli to wzmocnić odporność organizmu, zarówno fizyczną, jak i psychiczną. Dobrze byłoby również nauczyć się skutecznie radzić sobie ze stresem. Może nam w tym pomóc zarówno regularna terapia psychologiczna, jak i różnorodne warsztaty rozwojowe nakierowane na przykład na praktykę uważności, medytację, umiejętność uwalniania stresu, wzmacniania poczucia własnej wartości i inne.
Jak leczyć wypalenie zawodowe? Do jakiego lekarza się udać?
Wiele osób zastanawia się, jak właściwie wygląda leczenie wypalenia zawodowego i jaki lekarz może być w tym zakresie pomocny? Jak zostało już wyżej wspomniane – wypalenie może objawiać się na różne sposoby. Jeśli zauważymy u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy – zdecydowanie warto udać się do Specjalisty. Najlepiej, aby był to psycholog, psychoterapeuta albo lekarz psychiatra, którzy przy pomocy odpowiednich narzędzi (wnikliwa rozmowa, test na wypalenie zawodowe) będą w stanie właściwie nas zdiagnozować. Leczenie wypalenia zawodowego może trwać od kilku do nawet kilkunastu miesięcy i najczęściej opiera się na dwóch formach działania: profesjonalnej psychoterapii oraz odpowiednio dobranym leczeniu farmakologicznym.
Wypalenie zawodowe a zwolnienie lekarskie
W związku z dopisaniem przez WHO wypalenia zawodowego do klasyfikacji chorób ICD-11 zasadne stało się pytanie: czy na wypalenie zawodowe można otrzymać L4? Najnowsze interpretacje mówią, że niestety nie jest to możliwe, ponieważ wypalenie nie zostało w ICD-11 sklasyfikowane jako „jednostka chorobowa”, a jedynie jako „syndrom”, który może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia również i w innych obszarach. O ile jednak nie da się iść na chorobowe ściśle ze względu na wypalenie zawodowe (L4), o tyle możliwe jest uzyskanie zwolnienia od psychiatry w związku ze znacznym pogorszeniem się zdrowia psychicznego. To może być konsekwencją silnego, długotrwałego stresu i przemęczenia spowodowanego pracą. Zwolnienie od psychiatry można więc otrzymać „na” inne zaburzenia zdrowia psychicznego, które bardzo często współwystępują z wypaleniem: na przykład na epizody depresyjne albo zaburzenia lękowe (nerwicę). Pacjenci w zaawansowanej fazie wypalenia zawodowego bardzo często „spełniają” również kryteria diagnostyczne dla innych zaburzeń.