Kulisy pracy biegłego psychologa. Rozmowa z psycholog Agatą Kowalską
Od jego opinii w znacznej mierze zależy los pozwanych w rozmaitych postępowaniach sądowych. Biegły psycholog, opiniując na zlecenie sądu oraz prokuratury niejednokrotnie ma w swojej pracy do czynienia z najbardziej okrutnymi zbrodniami oraz ich potencjalnymi sprawcami. W tej pracy przede wszystkim liczy się jednak rzetelność i – jak mówi nasza rozmówczyni – przejrzystość wydawanej opinii, bowiem niejednokrotnie zależą od niej ludzkie losy. O kulisach pracy psychologa sądowego rozmawiamy ze specjalistką kliniki PsychoMedic, biegłą psycholog Agatą Kowalską.
Czego w największej ilości dotyczą opinie udzielane przez Panią na co dzień sądom i prokuratorom?
Zakres tych opinii jest naprawdę szeroki. Są to głównie sprawy karne i cywilne, najczęściej opiniuję właśnie w tych dwóch wątkach. Sprawy karne najczęściej dotyczą poczytalności osób oskarżonych, przestępców różnego rodzaju. Sprawy cywilne to są natomiast sprawy, które dotyczą podejmowania decyzji, ich konsekwencji prawnych, uszczerbku na zdrowiu, dotyczące traumatycznych zdarzeń albo żałoby po stracie bliskiej osoby. Spektrum jest naprawdę szerokie. Czasami opinie dotyczą też zeznań świadków, w związku z którymi psycholog musi udać się do sądu czy prokuratury.
W jaki sposób ocenia się rzetelność opinii psychologicznej przekazywanej sądowi?
Tak naprawdę głównym kryterium oceny takiej opinii przez sąd są właściwości opinii określone w artykule 201 kodeksu postępowania karnego. Sprowadza się to do tego, że opinia powinna być jasna, pełna i nie może być wewnętrznie sprzeczna. Sąd oczywiście może zadawać biegłym dodatkowe pytania dotyczące metodologii badań, pytania, które mogą pomóc sądowi zrozumieć opinię i uznać czy jest ona rzetelna, pełna, jasna. Biegłym może być z kolei każda osoba, w przypadku której sąd uzna, że posiada specjalistyczną wiedzę z danego zakresu. Jeżeli prezes sądu okręgowego wpisuje na listę biegłych daną osobę, poddaje najpierw weryfikacji czy spełnia ona wymogi co do wiedzy i umiejętności, aby wydawać opinie z danego zakresu.
Co dzieje się w sytuacji, gdy psycholog nie jest w stanie wydać jednoznacznej opinii?
Oczywiście, zdarzają się takie sytuacje, wówczas sporządza się alternatywną opinię, która uwzględnia różne możliwości. Nie jest tak, że piszemy w niej, że zupełnie nie wiemy, jak opiniować dany przypadek, jednak uwzględniamy różne możliwości. Zostawiamy to wówczas do oceny sądu, opisując oczywiście i tłumacząc dlaczego wydanie kategorycznej opinii jest niemożliwe.
Jakie niezbędne czynności podejmuje Pani jako psycholog przed wydaniem opinii?
Przed wydaniem opinii sądowej zawsze zapoznaję się z materiałem dowodowym, z aktami sprawy, badam, czego sprawa dotyczy. Opiniowanie sądowe jest tak naprawdę opinią do konkretnej sytuacji, do konkretnego czynu, do konkretnej sekwencji zdarzeń w życiu danego człowieka. Zapoznaję się więc z dokumentacją medyczną, z zeznaniami świadków, z innymi materiałami dowodowymi zawartymi w aktach sprawy, planuję badanie psychologiczne, dobieram ewentualne narzędzia diagnozy, dodatkowo zawsze przeprowadzam szczegółowy wywiad. Jeżeli jest taka potrzeba i uznam to za stosowne to korzystam z narzędzi diagnozy psychologicznej – testów psychologicznych, kwestionariuszy, różnego rodzaju badań. Na tej podstawie sporządzam opinię.
Jak wyglądają ramy czasowe takich działań? Ile czasu zajmuje psychologowi biegłemu wystawienie opinii dla sądu?
Bardzo różnie, zależy to od sprawy, jej poziomu skomplikowania, obszerności zgromadzonego materiału, ale też możliwości czasowych psychologa. Jeżeli ktoś jest bowiem biegłym to zakłada się, że powinien pracować w zawodzie i mieć doświadczenie, które pozwala mu stwierdzić, że posiada umiejętności specjalne w danym zakresie. Najczęściej jest zatem tak, że taki psycholog nie zajmuje się tylko byciem biegłym, ale ma też inną pracę w zawodzie. Zależy to więc od wielu czynników. Są sprawy, które są naprawdę krótkie i jesteśmy w stanie sporządzić opinię w ciągu tygodnia, ale są też sprawy, które wymagają większego zaangażowania. Pamiętam na przykład sytuację, gdzie do jednego postępowania badaliśmy cztery osoby. Była to sprawa bardzo obszerna i skomplikowana. Wydanie tych czterech opinii zajęło nam aż rok…
Dlaczego wydanie prawidłowej, rzetelnej opinii jest w tym kontekście tak ważne? Jakie mogą być skutki wydania opinii nieprawidłowej?
Biegłemu tak naprawdę grozi odpowiedzialność karna. Jest to zatem jedna z możliwych konsekwencji wydania nieprawidłowej opinii. Przede wszystkim ważne jest jednak to, że te opinie dotyczą losu drugiego człowieka, tego co będzie się z nim dalej działo. Jeżeli chodzi na przykład o opinie dotyczące poczytalności to problem sprowadza się tak naprawdę do tego, czy ktoś pójdzie do zakładu karnego, ewentualnie na leczenie… Ma to zatem istotne konsekwencje w kontekście tego, co dalej będzie się działo z danym człowiekiem. Jest to zatem największa odpowiedzialność, jaką ma na sobie biegły psycholog.