Światowy Dzień Trzeźwości. Czym jest współuzależnienie i jak je zdiagnozować?
Początkowo termin ten odnosił się wyłącznie do uzależnienia od alkoholu. Obecnie jednak coraz częściej o współuzależnieniu mówi się także w kontekście innych uzależnień, jak chociażby uzależnienie od narkotyków, seksu czy hazardu. O współuzależnieniu możemy mówić w odniesieniu do partnera/partnerki osoby uzależnionej, czyli osoby, która jest w stanie z własnej woli zrezygnować z życia z uzależnionym (przez co termin ten nie dotyczy przykładowo dzieci), jednak pomimo to decyduje się je kontynuować, adaptując się do specyficznej sytuacji i ponosząc tego konsekwencje.
Według raportu Ministerstwa Zdrowia z 2016 r., alkoholu nadużywa w Polsce około 12 proc. z nas. Wśród nadużywających od 2 do około 4 proc. (wedle różnych źródeł) stanowią osoby uzależnione. Aby można było mówić o uzależnieniu w fachowym tego słowa znaczeniu, wystąpić musi kilka współistniejących objawów. Zalicza się do nich przede wszystkim: natrętna potrzeba spożywania alkoholu, brak kontroli nad jego spożywaniem (niemożność odmowy lub zaprzestania picia), zwiększona tolerancja na alkohol, objawy związane z odstawieniem, traktowanie alkoholu jako remedium na na smutek czy problemy, utrata zainteresowań niezwiązanych ze spożywaniem alkoholu. Uzależnienie to wywołuje szereg zaburzeń – zarówno fizycznych, jak i psychicznych – w funkcjonowaniu. Wśród zaburzeń fizycznych wywołanych przez nadmierne spożycie wymienić można między innymi marskość wątroby, problemy z żołądkiem i układem trawiennym, odwodnienie i ogólne wyniszczenie organizmu. Do zaburzeń psychicznych zalicza się z kolei przede wszystkim majaczenie, halucynozę czy psychozę. Efektem nadużywania alkoholu może być także pojawienie się silnej depresji, którą – paradoksalnie – osoby uzależnione próbują zwalczyć często sięgając po kolejne jego dawki, co tylko pogłębia problem.
Jak wynika z danych zebranych w ramach Programu Aktywizacji Placówek Odwykowych, problem alkoholowy bardzo często wywołuje szereg innych problemów, które dotykają zarówno osobę uzależnioną, jak i jej najbliższe otoczenie. Wśród najczęstszych problemów spowodowanych nadużywaniem alkoholu wymienia się zaburzenie życia rodzinnego (w przypadku 94 proc. uzależnionych), problemy z relacjami społecznymi (84 proc.), problemy finansowe (82 proc.), agresja i przemoc wobec bliskich (57 proc.) czy problemy z prawem (51 proc. uzależnionych). Mnogość problemów wywołanych uzależnieniem od alkoholu w przypadku osób będących w związkach z uzależnionymi powodować może z kolei współuzależnienie. Współuzależniony partner podporządkowuje swoje życie nawykom uzależnionego, silnie przeżywając jego problemy, często porzucając przy tym własne aspiracje i podporządkowując tryb życia pod pijącego partnera.
Oficjalna definicja współuzależnienia mówi o „zespole nieprawidłowego przystosowania do sytuacji problemowej”. Postawa osób współuzależnionych nie pomaga bowiem rozwiązać problemu alkoholowego w rodzinie, a wręcz w pewnym sensie daje przyzwolenie osobom uzależnionym na kontynuowanie destrukcyjnych zachowań. Wiele osób żyjących u boku uzależnionego partnera przynajmniej początkowo nie zdaje sobie sprawy ze swojej roli w procesie uzależnienia i ewentualnego wyjścia z choroby partnera. Przekłada się to na brak dążenia do rozwiązania problemów i leczenia osoby uzależnionej. Relacje pomiędzy osobą współuzależnioną a pijącym partnerem bywają bardzo zmiennie – w okresach abstynencji występuje duże zbliżenie, wiara w zmianę nawyków partnera, natomiast w trakcie ciągów alkoholowych relacje te ulegają rozluźnieniu lub niemal zerwaniu. Osoby współuzależnione cechuje poczucie zagubienia i bezradności, jednak bardzo często nie biorą one pod uwagę rozstania z uzależnionym partnerem. Wiele postaw związanych z przynależeniem do alkoholowej rodziny przejawiają także dzieci osób uzależnionych. W tym przypadku nie ma jednak mowy o współuzależnieniu, ponieważ są one skazane przez dorosłych na dorastanie w destrukcyjnych warunkach i nie mogą samodzielnie wybrać innej opcji.
Leczenie współuzależnienia (które samo w sobie nie jest klasyfikowane jako choroba) opiera się przede wszystkim na terapii, jednak jej efekty w dużej mierze zależą od samej osoby współuzależnionej i jej chęci do zmian. W trakcie terapii osoby współuzależnione poznają mechanizmy związane z uzależnieniem i współuzależnieniem oraz uczą się odpowiednich postaw i wzorców postępowania z parterem z problemem alkoholowym. Co istotne terapia osoby współuzależnionej może zostać rozpoczęta niezależnie od tego, czy uzależniony partner zdecydował się na odwyk i terapię uzależnienia. Dobre efekty przynosi także terapia równoległa, w trakcie której obie osoby tworzące związek pracują nad zmianą zachowań oraz nawyków.