Przez wiele lat uważano, że depresja jest chorobą, która dotyczy wyłącznie dorosłych, a nie dzieci – ze względu na niedojrzałość ich układu nerwowego i procesów psychicznych. Dziś już wiadomo, że to nieprawda, a z zaburzeniami nastroju może zmagać się każdy niezależnie od wieku. Przyczyny depresji mogą leżeć w predyspozycjach genetycznych i zaburzeniach poziomu neuroprzekaźników; mogą być również skutkiem przeciążenia psychicznego i trudnej sytuacji w szkole lub rodzinie. W okresie dojrzewania psychika człowieka jest szczególnie delikatna: to sprawia, że wydarzenia, które dorosłym mogą wydawać się błahe, dla nastolatka okazują się źródłem dużego cierpienia i mogą mieć długofalowe konsekwencje.

Leczenie depresji u nastolatków wygląda podobnie, co u osób dorosłych: metodą pomocy „pierwszego rzutu” jest psychoterapia, a jeżeli pomimo wsparcia psychologicznego objawy nadal nie ustępują i utrudniają codzienne funkcjonowanie, zaleca się konsultację psychiatryczną i wdrożenia leczenia farmakologicznego.

Ważne jest, aby obserwować dziecko, rozmawiać z nim i nie sprowadzać codziennej komunikacji do standardowego pytania „jak tam w szkole”. Szczególnie w obecnym, trudnym czasie warto wprost pytać pociechę o to, jak się ma, jakie uczucia jej doświadczają, jak radzi sobie z wyzwaniami – nawet, jeśli wydaje nam się, że funkcjonuje dobrze.

Depresja u nastolatków – typowe i nietypowe objawy

Skonsultować się ze specjalistą – w pierwszej kolejności najlepiej psychologiem dzieci i młodzieży – warto jest zawsze wtedy, gdy sugerują nam to osoby z otoczenia dziecka (np. wychowawca, nauczyciele) oraz wtedy, gdy sam nastolatek prosi nas o pomoc i przyznaje, że nie radzi sobie z problemami. Objawem, którego nigdy nie należy lekceważyć, są też oczywiście samookaleczenia w jakiejkolwiek formie (nie tylko tzw. „cięcie się”, ale także powtarzające się zachowania typu skubanie skóry, szczypanie się lub bicie po twarzy).

Jako rodzice także powinniśmy zachować czujność i zwracać uwagę, czy u dziecka nie pojawiają się objawy sugerujące depresję. Do specjalisty od zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży należy zgłosić się zawsze, gdy u młodego człowieka od 2 tygodni lub więcej utrzymują się chociaż 2-3 z poniższych symptomów:

• Obniżony nastrój, przez większą część dnia niemal codziennie;
• Utrata zainteresowań i zdolności odczuwania radości;
• Zmniejszenie energii, ciągłe zmęczenie;
• Osłabienie koncentracji i uwagi;
• Pesymistyczne myśli odnośnie siebie i przyszłości;
• Myśli samobójcze lub myśli o śmierci (u dzieci i nastolatków mogą o nich świadczyć niepokojące rysunki, żarty o śmierci i wyraźny wzrost zainteresowania tematyką śmierci np. w filmach i serialach);
• Zaburzenia snu – wybudzanie się przedwcześnie, trudności z zasypianiem lub zwiększona potrzeba snu;
• Zaburzenia apetytu.

Oprócz powyższych, typowych objawów wskazujących na zaburzenia nastroju, rodzice i opiekunowie powinni pozostać czujni także na niecharakterystyczne symptomy: ich źródło również może leżeć w tym, że młody człowiek doświadcza cierpienia psychicznego.

Objawy psychosomatyczne

Niektóre źródła wskazują na to, że u depresja u nastolatków, częściej niż u dorosłych, przejawia się też objawami psychosomatycznymi, czyli cielesnymi, ale mającymi swoje źródło w psychice. Zaalarmować powinny takie objawy, jak nawracające bóle głowy, brzucha, zaparcia czy omdlenia u dziecka. Jeśli kontrola u lekarza pediatry i/lub neurologa nie wykaże, że przyczyny tych dolegliwości mają podłoże medyczne, warto skontaktować się z psychologiem. Objawy psychosomatyczne mogą świadczyć o depresji, ale także zaburzeniach lękowych i fobii szkolnej.

Trudności z koncentracją i/lub niechęć do nauki

Warto szczególnie zatroszczyć się o zdrowie psychiczne dziecka, gdy zauważamy, że jego oceny pogarszają się lub że nasza pociecha, która do tej pory była prymusem i sama garnęła się do nauki, zaczęła poszukiwać wymówek, by nie siadać do książek. Choć odruchową reakcją może być strofowanie nastolatka i motywowanie go do większego wysiłku, lepiej będzie w pierwszej kolejności zapytać go, jak się czuje, jakie są przyczyny jego trudności i czy możemy zrobić coś, co sprawi, że poczuje się lepiej. Depresja u nastolatków często przejawia się bowiem spadkiem motywacji i sił do działania. Nawet dorośli nie zawsze są w stanie zmusić się do realizacji codziennych obowiązków w takim stanie.

Silne i nieadekwatne reakcje emocjonalne – złość, smutek, deprecjonowanie siebie („jestem beznadziejny/a”)

Faktem jest, że okres dojrzewania – ze względu na liczne i dynamiczne zmiany zachodzące w układzie nerwowym, hormonalnym i całym organizmie – niemal u wszystkich nastolatków wiąże się z wahaniami nastrojów i doświadczaniem silnych emocji. Jeżeli jednak młody człowiek bardzo często reaguje skrajnie (agresją werbalną lub fizyczną, wybuchami płaczu lub zamykaniem się w sobie) na najdrobniejsze niepowodzenia, może to oznaczać, że potrzebuje pomocy. Zaalarmować powinny także szeroko pojęte, gwałtowne zmiany w zachowaniu dziecka: gdy z otwartej, towarzyskiej osoby młody człowiek staje się nagle zamkniętym w sobie „gburem”, lub gdy nastolatek z natury nieśmiały nagle staje się przesadnie gadatliwy i nieuprzejmy.

Powinniśmy zareagować również wtedy, gdy u dziecka nastąpił znaczący spadek samooceny i wiary w siebie. Kompleksy i wątpliwości odnośnie własnych zalet i możliwości są dla wielu nastolatków czymś naturalnym. Jeżeli jednak dziecko zaczyna unikać kontaktów społecznych i innych aktywności z powodu lęku przed porażką albo powtarza, że jest beznadziejny/a, że nic mu się nigdy nie uda – należy uznać to za niepokojący objaw i poszukać dla dziecka pomocy.