Działania niepożądane leków psychiatrycznych

Działania niepożądane leków psychiatrycznych

(wywiad dla gazety Focus dr n.med.Krzysztof Staniszewski – fragment)

Co to są działania niepożądane?

To każda niekorzystna, niepokojąca czy szkodliwa reakcja która pojawia się w trakcie lub na skutek działania danego leku.

1. W trakcie wdrażania leczenia farmakologicznego zawsze liczymy się z możliwością wystąpienia działań niepożądanych. Zarazem obecnie dysponujemy ciągle powiększającą się paletą leków w związku z systematycznym postępem farmakoterapii od początku jej stosowania (w przypadku psychiatrii początki farmakoterapii psychoz i zaburzeń depresyjnych to lata 50-te XX wieku). Wybieramy te preparaty, w przypadku których szansa na poważniejsze działania niepożądane jest znacznie mniejsza czyli na przykład neuroleptyki drugiej generacji zamiast generacji pierwszej, leki przeciwdepresyjne typu SSRI, SNRI bardziej niż leki przeciwdepresyjne trójpierścieniowe. Nigdy jednak nie wiemy do końca jak dany pacjent zareaguje na dany lek. Łagodne, nie stanowiące zagrożenia dla zdrowia efekty uboczne typowe dla danego preparatu zdarzają się dość często. Tak więc edukacja pacjenta w tej materii jest kluczowa.

Wiele leków wywołuje niepożądane objawy, które są nieprzyjemne, jednak niegroźne i pojawiają się  przejściowo zazwyczaj w pierwszych dniach leczenia jak na przykład nudności, biegunki, zawroty głowy. Pacjent powinien być poinformowany o takiej możliwości przed początkiem wdrożenia danego preparatu.

Jednak gdy niepożądane objawy są poważne lub pojawiają się w dalszym toku leczenia i są uciążliwe pacjent powinien jak najszybciej skontaktować się ze swoim lekarzem. Jeśli objawy są niebezpieczne lub nazbyt dokuczliwe odstawiamy dany lek, rozważamy wdrożenie innego.

Czasami wielokrotnie zmieniamy leczenie w celu dobrania takiego preparatu, który będzie skuteczny jeśli chodzi o objawy choroby natomiast będzie się wiązał z możliwie jak najmniejszą liczbą lub najmniejszym nasileniem objawów niepożądanych. Często nie jest to do końca możliwe.

Niektóre uciążliwości związane z przyjmowaniem leku jak na przykład niewielka sedacja, spadek lub wzrost apetytu, umiarkowane pogorszenie funkcji seksualnych  trzeba uznać za przejściową cenę za skuteczne leczenie. Chodzi tu więc o kompromis pomiędzy skutecznym leczeniem a minimalizacją w/w objawów.  Oczywiście zawsze dążymy do dobrania takiego preparatu, w przypadku którego te proporcje będą możliwie najkorzystniejsze dla pacjenta.

W razie jakichkolwiek wątpliwości, zmian samopoczucia pacjent powinien bezzwłocznie skontaktować się ze swoim lekarzem. A jednym z podstawowych zadań lekarza, jest praca nad dobrym kontaktem, na wzbudzeniu zaufania u chorego.

2. W Polsce organem do zgłaszania działań niepożądanych jest Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

Istnieje także kilka ośrodków regionalnych, właściwych dla danego województwa, monitorujących działania niepożądane leków.

W przypadku pojawienia się istotniejszych objawów niepożądanych pacjent może je zgłosić lekarzowi, farmaceucie bądź bezpośrednio do w/w urzędu.

Opis reakcji niepożądanej można przekazać ośrodkom regionalnym lub Urzędowi Rejestracji Leków za pomocą specjalnego formularza (dostępnego na stronach URPLWBiPB, www.dnl.gumed.edu.pl), pocztą elektroniczną, faksem oraz pocztą tradycyjną.

3.Jest to coś, co się zdarza rzadko. Przed rejestracją i wejściem do sprzedaży każdy lek przechodzi wieloletnią procedurę testów, badań i większość działań niepożądanych jest znana, a w przypadku pojawienia się poważnych, niebezpiecznych skutków ubocznych lek po prostu nie otrzymuje rejestracji i nie wchodzi do dystrybucji. Preparaty lecznicze są także monitorowane na bieżąco i wszelkie nie odkryte uprzednio działania uboczne są wyłapywane także oczywiście przez firmy farmaceutyczne.

4.Od początku rozwoju farmakoterapii oprócz dążenia do odkrywania preparatów coraz skuteczniejszych w walce z poszczególnymi chorobami, drugim podstawowym dążeniem jest zmniejszenie ilości i nasilenia działań niepożądanych. Ten proces to jakby ciągłe zbliżanie się do sytuacji optymalnej, która wydaje się nie być w 100% osiągalna.

Każdy lek to substancja czynna, która wpływa na nasz organizm. Biorąc za przykład leki  stosowane w psychiatrii celem większość z nich jest wpływ na poszczególne receptory, neuroprzekaźniki w mózgu. Trudno jednak o działanie w pełni wyizolowane czego wyjątkowo dobrym przykładem są trójpierścieniowe antydepresanty – oddziaływujące „przy okazji” na wiele innych niż docelowe receptorów i układów przekaźnikowych (np. na układ cholinergiczny  czego efektem będzie wpływ m.in. na perystaltykę jelit, retencje moczu, nawilżenie błon śluzowych, akomodacje oka)  Leki takie jak selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny SSRI działają dla kontrastu w sposób o wiele bardziej wybiórczy receptorowo skutkiem czego zakres działań niepożądanych jest znacznie ograniczony. Substancje czynne zawarte w lekach oddziaływują (choć w różnym stopniu) na inne organy, układy organizmu, maja wpływ na metabolizm wątrobowy, na metabolizm także innych leków. Potencjalne finalne efekty tych różnorakich oddziaływań są bardzo liczne i trudne do przewidzenia. Dopiero wieloletnie monitorowanie danego preparatu (przed jego rejestracja , ale także po wprowadzeniu na rynek) zbliża nas do sytuacji, kiedy prawdopodobieństwo wystąpienia nieprzewidywalnego działanie niepożądanego staje się znikome.

dr n.med. Krzysztof Staniszewski