Inteligentni kłamią częściej i lepiej, czyli co na temat kłamstwa mówi nauka
Choć w obiegowej opinii kłamstwo budzi raczej negatywne skojarzenia, z jakiegoś powodu natura skonstruowała nas tak, aby nikt inny nie mógł odgadnąć naszych myśli. To z kolei może stwarzać pokusę do manipulowania faktami w taki sposób, by osiągnąć konkretne korzyści. Co ciekawe, niektórzy z nas posiadają szereg cech, które czynią ich bardziej skorymi do kłamstwa…
Niech rzuci kamieniem ten, któremu nigdy nie zdarzyło się skłamać. I nieważne są tu intencje i powody, dla których to robimy. Kłamiemy wszyscy, od momentu, kiedy nabywamy tę umiejętność w procesie socjalizacji, w wieku zaledwie kilku lat. Można, co prawda, wyróżnić kilka rodzajów kłamstw, jak na przykład kłamstwa „białe”, czyli te grzecznościowe, wynikające z dobrych manier. Przykład? Zachwalamy kolację, by sprawić przyjemność gospodarzom, przyklaskujemy nowemu pomysłowi szefa, choć niekoniecznie się z nim zgadzamy czy po prostu nie mówimy całej prawdy, by oszczędzić komuś rozczarowania. Zarówno jeśli mowa o tego rodzaju grzecznościowych kłamstwach, jak i tych mających bardziej pejoratywny wydźwięk, wyróżnić można kilka cech osobowości, które sprzyjają kłamstwu.
Jak w 2018 r. dowiedli polscy uczeni, wśród osobowości najbardziej skorych do kłamstwa wyróżnić możemy m. in. osobowość narcystyczną. Narcyzi umiejętność kłamania mają często opanowaną do perfekcji, kłamią chętnie, najczęściej w celu osiągnięcia określonych korzyści. Podobnie dzieje się w przypadku osób o cechach antyspołecznych. Te o cechach psychopatycznych kłamią również często i są przy tym wyjątkowo przekonujące. Czasem robią to w konkretnym celu, czasem od tak, bez powodu. Do grupy osób najbardziej skorych do kłamstw i manipulacji należą jednak ekstrawertycy – co ciekawe, tylko ci z wysokim poziomem IQ.
Odpowiednia kombinacja cech osobowości to istotna, ale nie jedyna składowa, jeśli mowa o predyspozycjach do kłamstwa. Równie istotne są tu bowiem odpowiedni poziom IQ oraz zdolności poznawcze, czyli szereg procesów dotyczących przetwarzania informacji w układzie nerwowym. Zalicza się do nich m. in. umiejętność zdobywania przez człowieka wiedzy, tworzenia relacji, odczuwania emocji, rozumienia otaczającej go rzeczywistości. I tak ekstrawertycy o wysokim poziomie IQ stanęli w tej dziedzinie na podium. Co istotne, sam ekstrawertyzm nie okazał się w żaden sposób skorelowany z kłamstwem. Znaczenie miało tu połączenie cech osobowości z wysoką inteligencją.
Jak właściwie wytłumaczyć można tę teorię? Osoby wysoce inteligentne potrafią bowiem sprawniej posługiwać się posiadaną wiedzą, szybciej łączyć ze sobą fakty, przewidywać konsekwencje i wykorzystywać kłamstwo jako rozwiązanie jednorazowych sytuacji, szczególnie, jeśli może im to przynieść określone korzyści. Osoby o niższym IQ nie przejawiają z kolei tak dużych skłonności do kłamstwa, ponieważ często wiąże się ono dla nich ze zbyt dużym wysiłkiem poznawczym. W kontekście osobowości ekstrawertycznej istnieje jeszcze jedno istotne wytłumaczenie – osoby ekstrawertyczne kłamią dla odniesienia korzyści w życiu społecznym, które często jest dla nich szczególnie ważne.