Leki od psychiatry uzależniają? Zmieniają osobowość? Poznaj całą prawdę
Psychoterapia indywidualna była przez wiele lat postrzegana w Polsce jako forma leczenia poważnych zaburzeń psychicznych. Z czasem udało się ją odczarować i coraz więcej osób zdaje sobie teraz sprawę, że to wspaniała forma pracy nad własnym rozwojem i poprawą jakości swojego życia. Leki od psychiatry nadal są tymczasem uznawane za ostateczność, i to często niebezpieczną – wiele osób kojarzy je ze środkami, które są niebezpieczne, uzależniają i wywołują szereg skutków ubocznych. Jak jest naprawdę?
Już sama nazwa „psychotropy”, którą nadal powszechnie określa się leki od psychiatry, jest nacechowana pejoratywnie. Sytuacji nie ułatwiają też seriale i filmy – w tekstach kultury leczenie psychiatryczne jest przedstawione jako długi i pełen dokuczliwych objawów, a jednocześnie całkowicie nieefektywny proces. Wystarczy przypomnieć sobie choćby „Lot nad kukułczym gniazdem”, kultową powieść i film, której akcja toczy się w szpitalu psychiatrycznym. Większość Pacjentów opisanych w książce spędziło w szpitalu wiele lat, funkcjonuje fatalnie i nie ma żadnych perspektyw na poprawę swojej kondycji.
Być może szykujesz się na swoją pierwszą wizytę u psychiatry. Są pewnie wśród Was osoby, dla których to pierwsze doświadczenie ze specjalistą od zdrowia psychicznego, a zewsząd słyszałeś/aś tylko negatywne opinie o „psychotropach”. Czujesz, że możesz potrzebować wsparcia farmakologicznego, ale obawiasz się i nie wiesz, czego się spodziewać.
Dobrze trafiłeś/aś. Poniżej zamieściliśmy najpopularniejsze mity odnośnie leków od psychiatry. Obalamy je i tłumaczymy, jak jest naprawdę.
„Leki od psychiatry uzależniają.”
Odpowiedź: I tak, i nie. To prawda, że substancje czynne niektórych leków stosowanych w leczeniu trudności i zaburzeń psychicznych – np. alprazolam stosowany w zaburzeniu lęku napadowego – mają potencjał uzależniający, czyli potencjalnie można się od nich uzależnić. Jednak po pierwsze duża grupa Pacjentów nie ma skłonności do uzależnień, a po drugie producenci leków nieustannie pracują nad tym, aby zmniejszyć ich potencjał uzależniający. Ryzyko uzależnienia jest zresztą minimalne, jeżeli jest on stosowany pod ścisłą kontrolą lekarza. Zanim specjalista zapisze Pacjentowi lek z potencjałem uzależniającym, przeprowadza dokładny wywiad i upewnia się, że ryzyko uzależnienia jest jak najmniejsze. Jeżeli bardzo obawiasz się uzależnienia, powiedz o tym lekarzowi! Ten na pewno Cię nie wyśmieje i zaproponuje inne, równie skuteczne rozwiązanie.
Większość leków psychiatrycznych jest całkowicie bezpieczna i nie uzależnia. Faktem jest jednak, że organizm przyzwyczaja się do ich działania i na poziomie biologicznym potrzebuje stałego poziomu substancji czynnej we krwi. Oznacza to tylko tyle, ze leków od psychiatry (jak zresztą żadnych przyjmowanych przewlekle!) nie należy odstawiać „z dnia na dzień”. Nawet, jeżeli czujesz się już znacznie lepiej. Proces „schodzenia z leków” powinien odbywać się pod kontrolą lekarza psychiatry i z reguły polega na stopniowym zmniejszaniu dawki, aż do zera. Wówczas przebiegnie bezpiecznie i najprawdopodobniej nie odczujesz żadnych skutków odstawienia substancji.
„Psychotropy” zmieniają zachowanie i osobowość?
Odpowiedź: nie. Tym, co zmienia zachowanie człowieka, jest cierpienie psychiczne. Leki mają za zadanie je zmniejszyć. Aktualnie nie są stosowane żadne leki psychiatryczne, które wpływałyby jakkolwiek na styl bycia, zachowanie i osobowość człowieka. Na wszystkie wyżej wymienione negatywny wpływ może mieć za to sama choroba psychiczna. Leki mają za zadanie zahamować i odwrócić negatywne skutki zaburzeń. Nie zawsze jednak dzieje się to od razu. Leki od psychiatry nie są bowiem tzw. „różowymi tabletkami”, których działanie przynosi natychmiastowy skutek. Z reguły potrzeba kilku tygodni, aby ich efekty odzwierciedlały się w samopoczuciu Pacjenta.
Z rzadka zdarza się, że po rozpoczęciu przyjmowania leków Pacjent odczuwa nagłą poprawę humoru. Jego dobry nastrój przyjmuje postać niemalże euforii, która staje się uciążliwa dla otoczenia, a z czasem dla niego samego. Normalnie tak się nie dzieje – leki przeciwdepresyjne mają za zadanie przede wszystkim dodawać energii do codziennego działania i uspokajać natłok myśli. W przypadku takiej gwałtownej zmiany kondycji psychicznej należy się po prostu jak najszybciej zgłosić się do lekarza prowadzącego – oznacza to, że leki należy zmienić i być może przeprowadzić dokładniejszą diagnostykę.
„Leki psychiatryczne wywołują poważne skutki uboczne.”
Odpowiedź: i tak, i nie. Dantejskie sceny przedstawiane w filmach, w których pacjenci na lekach psychiatrycznych ledwo wstają z łóżka, mają nieustanne mdłości i nie wiedzą, kim są, należy włożyć między bajki. Dobrze dobrane leki – po kilkunastu dniach od rozpoczęcia ich stosowania – nie powinny już negatywnie wpływać na funkcjonowanie. Faktem jest jednak, że w pierwszych tygodniach od rozpoczęcia farmakoterapii mogą się pojawić skutki uboczne. Do najczęstszych należą bóle głowy, mdłości, ospałość i delikatne zaburzenia równowagi. W zdecydowanej większości przypadków te symptomy nie są jednak na tyle nasilone, żeby poważnie utrudniały pracę, naukę i codzienne zajęcia.
Jeżeli jednak objawy są bardzo dokuczliwe lub nie ustępują pomimo upływu czasu, warto skonsultować się ze swoim psychiatrą. Nie martw się – najczęściej skutecznym rozwiązaniem problemu jest zmiana dawki albo stosowanego leku.
Leki od psychiatry a alkohol, leki od psychiatry a ciąża – co wolno, a czego nie?
Odpowiedź: w trakcie leczenia faktycznie należy powstrzymać się od używek. Zaleca się ograniczenie do zera picia alkoholu, palenia papierosów oraz korzystania z leków uspokajających bez recepty. Jeżeli jednak palisz od wielu lat, to oczywistym jest, że może być Ci ciężko odstawić tytoń z dnia na dzień. Warto o tym porozmawiać z lekarzem psychiatrą, który na pewno nie będzie Cię oceniał i dołoży wszelkich starań, aby zaproponować w tej sytuacji najlepsze rozwiązanie.
Zaleca się również, żeby w trakcie leczenia psychiatrycznego stosować antykoncepcję i nie planować ciąży. Jeżeli jednak w tracie farmakoterapii okaże się, że jesteś w ciąży, nie denerwuj się! To najbardziej zaszkodzi dziecku. Powinnaś jednak jak najszybciej udać się na konsultację do lekarza ginekologa oraz lekarza psychiatry. Obydwaj specjaliści otoczą Cię opieką i dokładnie wyjaśnią, jak dalej postępować, abyście – Ty i rozwijające się w Twoim łonie maleństwo – byli bezpieczni.