Nie tylko PTSD, cz. 2: czym jest zaburzenie określane jako „ostra reakcja na stres” i jak je leczyć?
Ostra reakcja na stres to zaburzenie, które rozwija się u większej liczby ludzi, niż PTSD. Jest bezpośrednią reakcją na traumatyczne doświadczenie. Daje dość dokuczliwe objawy, choć jednocześnie szybko ustępuje. Od tego, jak zachowają się osoby w otoczeniu człowieka dotkniętego ostrą reakcją na stres, w dużej mierze zależy jego późniejszy stan psychiczny.
Tłumaczymy, jakie reakcje mogą pojawić się u osoby bezpośrednio po doświadczonej traumie, jak jej pomóc oraz kiedy objawy powinny zaniepokoić i skłonić do wizyty u specjalisty.
Ostra reakcja na stres (ASD/ASR) a PTSD
PTSD – zespół stresu pourazowego, o którym pisaliśmy w naszym poprzednim artykule – jest zaburzeniem, które rozwija się u pewnego (niemożliwego do dokładnego oszacowania, ale prawdopodobnie w granicach od 10 do 30%) odsetka osób, które doświadczyły traumy. Nieleczone może prowadzić do trwałych trudności w codziennym funkcjonowaniu.
Ostra reakcja na stres jest tymczasem naturalną reakcją, która pojawia się u człowieka bezpośrednio (od razu lub po kilku godzinach) po traumatycznym zdarzeniu, czyli np. wypadku drogowym czy wiadomości o śmierci bliskiej osoby. U większości osób ustępuje w ciągu 2-3 dni, ale uznaje się, że jej objawy mogą utrzymywać się do 4 tygodni. Utrzymywanie się objawów ASD lub pojawienie się nowych symptomów po upływie miesiąca od traumatycznego wydarzenia jest przesłanką do postawienia diagnozy PTSD. To zaburzenie wymaga już specjalistycznego leczenia. Ostra reakcja na stres może więc, ale nie musi przekształcić się w zespół stresu pourazowego.
W literaturze można spotkać się z określeniami ASD (z ang. acute stress disorder – nie mylić z autism spectrum disorder, czyli autyzmem, w stosunku do którego najczęściej używany jest ten skrót) oraz ASR, z ang. acute stress reaction. Ostra reakcja na stres to fachowe określenie na to, co kolokwialnie nazywa się „szokiem psychicznym”, „wstrząsem” itp.
Jak objawia się ostra reakcja na stres?
ASD/ASR jest wyrazem ludzkiego cierpienia, które przekłada się na funkcjonowanie całego organizmu. Objawy ostrej reakcji na stres obejmują dolegliwości somatyczne, takie jak:
- Trudności w oddychaniu, przyśpieszone bicie serca;
- Nudności, biegunka;
- Dezorientacja, duże trudności ze skupieniem uwagi i wykonywaniem prostych czynności, odrętwienie;
- Krótkotrwała utrata przytomności.
Ostra reakcja na stres obejmuje również szereg dokuczliwych objawów psychicznych, przede wszystkim:
- Uczucie silnego napięcia, lęk;
- Poczucie derealizacji, odcięcia się od rzeczywistości;
- Dojmujące uczucie rozpaczy i braku nadziei;
- Poczucie braku kontroli nad sobą i własnym zachowaniem;
- Czasem pojawia się również gniew i agresja słowna w stosunku do drugiego człowieka, który usiłuje pomóc osobie dotkniętej ostrą reakcją na stres. Wszelkich przykrych słów wypowiadanych w tym stanie nie należy brać do siebie. Są wyrazem ogromnego cierpienia i złości na to, co się stało, a nie na osobę, która pomaga.
Czy i jak leczy się ostrą reakcję na stres?
ASR ustępuje samoistnie i w większości przypadków nie wymaga leczenia jako takiego. Bardzo ważne jest jednak, aby zapewnić osobie, która przeżywa ostrą reakcję na stres: spokój, możliwie jak najbardziej komfortowe warunki i przede wszystkim swoją obecność. Emocjonalne wsparcie jest bowiem jednym z najważniejszych czynników chroniących przed rozwinięciem się PTSD.
Na tyle, na ile tylko jest to możliwe, warto:
- Odciążyć wspieraną osobę od obowiązków na kilka dni, powiadomić jej szkołę lub pracodawcę o krótkiej nieobecności;
- Umożliwić jej odpoczynek i jednocześnie zadbać o to, by mogła zaspokoić swoje niezbędne potrzeby (zrobić obiad, zakupy);
- Pomóc w codziennych czynnościach, na tyle, na ile osoba wspierana tego potrzebuje. Jeżeli doświadcza objawów somatycznych (np. nudności, bólów głowy) – podsunąć bezpieczne leki bez recepty, podać przysłowiową „szklankę wody”. Jeśli objawy stają się bardzo dokuczliwe i stają się niebezpieczne (np. osoba ciągle wymiotuje, co grozi odwodnieniem) – zawieźć do lekarza.
Jak pomagać, aby nie zaszkodzić?
Co bardzo ważne – osoby, która przeżywa ostrą reakcję na stres, nie należy „psychologizować”. O ile nie jest to absolutnie niezbędne, nie powinno się dopytywać jej o szczegóły traumatycznego doświadczenia i podejmować z nią prób „przepracowania” tego, co się stało. W pierwszych dniach i godzinach po dramatycznym wydarzeniu nasz umysł dąży do autoregeneracji i zapomnienia niektórych szczegółów przeżytej traumy. Nie ma w tym niczego złego – traumatyczne przeżycie i tak pozostawi po sobie ślad w człowieku. Zapominanie i „wypieranie” ekstremalnie trudnych emocji na pierwszym etapie radzenia sobie z traumą jest normalną reakcją. Powinna ona budzić niepokój dopiero wtedy, gdy utrzymuje się kilka tygodni po zdarzeniu. Unikanie „psychologizowania” nie oznacza też absolutnie unikania rozmowy ze wspieraną osobą – wręcz przeciwnie. W miarę możliwości warto pozostawać do jej dyspozycji i służyć rozmową, ale zaakceptować ewentualną odmowę i prośbę o pozostawienie jej w samotności (o ile my jesteśmy pewni, że dla wspieranej osoby będzie to bezpieczne). Warto jest również podkreślić, że będziemy gotowi do wysłuchania jej i służenia pomocą, jeżeli będzie chciała porozmawiać o tym, co się jej przytrafiło (zarówno teraz, jak i później).
Kiedy objawy ostrej reakcji na stres powinny budzić niepokój i kiedy poszukiwać pomocy?
Tak, jak zostało to wspomniane powyżej, ostra reakcja na stres jest uważana za normalną odpowiedź organizmu na traumatyczne wydarzenie, o ile jej objawy nie utrzymują się powyżej miesiąca. Należy i warto rozważyć konsultację z psychoterapeutą lub psychiatrą, jeżeli wyżej opisane symptomy utrzymują się dłużej, niż 4 tygodnie. Z reguły – jeżeli ostra reakcja na stres przekształca się w zespół stresu pourazowego – objawy somatyczne ustępują lub słabną w pierwszej kolejności, a utrzymują się symptomy natury psychicznej. Najczęściej ulegają one „przeobrażeniu”: dezorientacja, poczucie rozpaczy i bezsilności ustępują miejsca takim objawom, jak koszmarne sny, ciągłe wracanie myślami do traumatycznego wydarzenia, trwałe obniżenie nastroju czy drażliwość i wybuchy złości.
Przeczytaj nasz poprzedni artykuł, aby dowiedzieć się więcej o PTSD.