Relacji uczy się już niemowlę. Jak wczesne dzieciństwo warunkuje nasze związki w dorosłym życiu?

Umiejętność wchodzenia w relacje z drugim człowiekiem nabywamy już w pierwszych dniach życia. Już wtedy dziecko uczy się bowiem zaufania, empatii, kształtuje się u niego poczucie bezpieczeństwa, a także pewność siebie lub jej brak, ugodowość lub skłonność do wchodzenia w konflikty, otwartość na relacje czy emocjonalna niedostępność. To, w jaki sposób wykształcą się u dziecka kompetencje niezbędne do wchodzenia w relacje z innymi rzutuje z kolei na tworzenie związków na przestrzeni całego życia. 

W psychologii wyróżnia się trzy podstawowe (współcześni psychologowie wyróżniają także czwarty) style przywiązania u dzieci, odnoszące się do ich relacji z opiekunem. Stylu bezpieczny, (cechujący około 2/3 dzieci) kształtuje się w relacji pełnej zaufania, czułości i empatii. Dziecko ma poczucie, iż w razie niebezpieczeństwa ma przy sobie osobę, która zareaguje, chroniąc je. O stylu lękowo-ambiwalentnym mówimy z kolei, kiedy u dziecka pojawia się niepewność, nie ma ono wystarczającego poczucia bezpieczeństwa, boi się rozłąki z opiekunem, a na jego ponowne pojawienie się może nawet reagować złością. W przypadku stylu unikającego dziecko, wiedząc, że nie ma oparcia w opiekunie, z obawy przed zranieniem i odrzuceniem przybiera postawę unikającą lub staje się obojętne na bliskość. Współcześnie wyróżnia się także styl dezorganizowany – występujący w momencie, gdy opiekun stosuje wobec dziecka przemoc fizyczną lub psychiczną. Opiekun naprzemiennie okazuje tu dziecku bezradność oraz wrogość, permanentnie je krzywdząc. Dziecko, postrzegając opiekuna jako źródło zagrożenia i ostoję bezpieczeństwa jednocześnie, nie jest w stanie zorganizować swoich emocji, jest lękliwe i pobudzone.

Jak pokazują liczne badania, u 70 proc. z nas styl przywiązania z dzieciństwa (w wieku około 12 miesięcy) odzwierciedla sposób nawiązywania relacji w dorosłym życiu (ponowne pomiary wykonane na osobach w wieku lat 21), w tym przede wszystkim relacji z partnerem. Nasza stabilność w tej kwestii może jednak zostać zachwiana przez duże życiowe wydarzenia z okresu dojrzewania, takie jak doznanie istotnej przemocy, śmierć rodzica czy opiekuna. W przypadku osób, które w okresie pomiędzy dzieciństwem a dorosłością doznały traumy, styl przywiązania ulega często zmianie – stabilność w tej kwestii odnotowuje się tu już tylko u 44 proc. badanych. Wpływ doświadczeń z dzieciństwa na umiejętności interpersonalne w dorosłym życiu jest zatem niezaprzeczalny – uważa się, że doświadczenia z czasu niemowlęcego są podstawą, na której budujemy swoje postawy i przekonania. Istnieje jednak szereg metod, dzięki którym można nauczyć się pożądanego modelu tworzenia relacji i wpłynąć na zmianę swoich wyuczonych w tej kwestii nawyków.

Do prawidłowych stylów przywiązania, mających pozytywny wpływ na rozwój dziecka zalicza się wyłącznie styl bezpieczny. Oznacza to, że przynajmniej 1/3 z nas posiada doświadczenia z dzieciństwa, które mogą rzutować negatywnie na tworzone przez nas relacje w dorosłości. Sami nie zawsze jesteśmy w stanie uświadomić sobie, jaki wpływ wydarzenia z dzieciństwa mają na nas „tu i teraz”, tym bardziej, iż część z nich dotyczy czasu, którego nie pamiętamy na świadomym poziomie. Psychoterapia może okazać się pomocna przy ustaleniu, z jakimi problemami borykamy się obecnie (w kontekście wchodzenia w relacje z innymi ludźmi) i co może być tego powodem. Zlokalizowanie przyczyny naszych problemów pozwoli z kolei na świadomą pracę nad sobą. Co istotne, nawet pomimo dominacji jednego z wyżej wymienionych stylów przywiązania nabytych w dzieciństwie, w dorosłym życiu przy tworzeniu relacji korzystamy zazwyczaj z różnych wzorców, przeplatając ze sobą style znane nam również z obserwacji. Terapia polegać będzie zatem między innymi na trenowaniu „elastyczności” w tym zakresie i świadomego decydowania o tym, z jakiego wzorca chcemy skorzystać tworząc kolejne relacje.