Spis treści:
Z artykułu dowiesz się:
- jakie są najczęstsze oznaki i objawy FAS i jak je rozpoznać,
- w jaki sposób FAS wpływa na rozwój fizyczny i psychiczny dziecka,
- jak właściwie wspierać dziecko z FAS na różnych etapach jego rozwoju,
- o sposobach radzenia sobie z trudnościami w szkole i życiu codziennym,
- dlaczego terapia i wsparcie specjalistów są kluczowe dla rozwoju dziecka,
- jak zbudować stabilne i wspierające środowisko domowe dla dziecka z FAS,
- o znaczeniu świadomości społecznej i edukacji dotyczącej FAS,
- jak unikać błędów i stereotypów w postrzeganiu dzieci z FAS.
Dziecko z FAS, czyli alkoholowym zespołem płodowym, potrzebuje wsparcia w codziennym życiu, aby mogło rozwijać się jak najlepiej pomimo trudności związanych z tym zaburzeniem. FAS dotyczy dzieci, których matki piły alkohol w ciąży, co prowadzi do różnych zaburzeń rozwojowych. Choć FAS jest nieodwracalny i wpływa na wiele aspektów życia, odpowiednia opieka i pomoc mogą znacznie poprawić jakość życia i rozwój dziecka.
FAS, czyli inaczej alkoholowy zespół płodowy (z ang. Fetal Alcohole Syndrome) to określenie opisujące grupę zaburzeń rozwojowych występujących u dzieci matek pijących alkohol w czasie ciąży. FAS jest zaburzeniem nieodwracalnym, a jego negatywne skutki widoczne są w bardzo wielu obszarach funkcjonowania, i to zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w dorosłości. Niestety część dzieci cierpiących na syndrom FAS pozostaje przez jakiś czas niezdiagnozowana, przez co nie uzyskują adekwatnej pomocy. Nierzadko są to dzieci, które ze względu na trudną sytuację rodzinną trafiają do placówek opiekuńczo-wychowawczych lub rodzin zastępczych i dopiero tam – dzięki zaangażowaniu rodziców adopcyjnych lub opiekunów – otrzymują właściwe rozpoznanie doświadczanych problemów. Świadomość trudności, z jakimi mierzy się dziecko mające alkoholowy zespół płodowy, nie jest jednak w naszym kraju powszechna, przez co rodzice lub opiekunowie często nie wiedzą, jak pomóc dziecku z FAS, aby mogło harmonijnie się rozwijać.
W artykule omawiamy najważniejsze skutki oraz zagrożenia związane z obecnością alkoholowego zespołu płodowego. Podpowiadamy także, jak pracować z dzieckiem z FAS, aby mądrze wspomagać jego rozwój.
Czym jest FAS i jakie potrzeby ma dziecko z FAS?
Jak zostało już wyżej wspomniane – FAS (Fetal Alcohole Syndrome – alkoholowy zespół płodowy) to zespół zaburzeń (zarówno natury biologicznej, jak i psychologicznej), które wynikają z ekspozycji płodu na alkohol w czasie ciąży. Warto podkreślić, że każda, nawet najmniejsza dawka alkoholu spożywana przez matkę w ciąży może doprowadzić do powstania FAS.
Potencjalne fizyczne objawy FAS
• charakterystyczne rysy twarzy: mały obwód głowy, małe oczy, krótki nos, „płaska” twarz, wąska górna warga, brak rynienki podnosowej, zniekształcone małżowiny uszne,
• problemy ze słuchem i wzrokiem,
• problemy z nerkami i kośćmi,
• mały rozmiar mózgu,
• deformacje stawów, kończyn i palców,
• spowolniony wzrost (zarówno przed jak i po urodzeniu).
Psychologiczne konsekwencje FAS
• szeroko rozumiane zaburzenia funkcji poznawczych (opóźnienia w rozwoju mowy, zaburzenia koncentracji i uwagi, niekiedy także upośledzenie funkcji wykonawczych, takich jak planowanie, czy kategoryzowanie oraz zaburzenia w zakresie pamięci i uczenia się),
• impulsywność, drażliwość, problemy z regulacją emocji,
• zaburzenia w obszarze funkcjonowania psychospołecznego, niedojrzałość emocjonalna,
• trudności w budowaniu trwałych więzi,
• zaburzenia snu,
• skłonność do agresji, różnego rodzaju nałogów, a także do zachowań ryzykownych, które – szczególnie w starszym wieku – narażają dziecko/nastolatka na wchodzenie w konflikty z prawem i/lub na wykluczenie społeczne.
Problemy dzieci z FAS
Warto w tym miejscu podkreślić, że alkoholowy zespół płodowy to spektrum i u każdego dziecka może on przyjmować nieco inną postać. Różnie będzie się też manifestować w zależności od wieku oraz rodzaju wsparcia, jakie na poszczególnych etapach rozwoju otrzyma dziecko z FAS. Życie codzienne dziecka, u którego zdiagnozowano alkoholowy zespół płodowy, jest pełne wyzwań, będących konsekwencją doświadczanych zaburzeń. Jeśli w porę nie uzyska ono właściwej pomocy, będzie znacznie bardziej narażone na różnorodne problemy i tzw. objawy wtórne, takie, jak na przykład:
• depresja,
• zaburzenia lękowe,
• samookaleczanie,
• wchodzenie w rolę ofiary lub prześladowcy,
• wydalenie ze szkoły,
• kłopoty z prawem,
• ucieczki z domu,
• zamykanie się w sobie,
• inne problemy natury psychicznej.
Wielu rodziców (szczególnie rodzice adopcyjni), których pociecha uzyskała diagnozę alkoholowego zespołu płodowego, zastanawia się, jak żyć z dzieckiem z FAS, aby w możliwie najlepszy sposób wspierać go w funkcjonowaniu na co dzień, a także korzystnie wpływać na jego rozwój. Niezwykle istotne jest, aby rodzic (lub opiekun) rozumiał, że wiele zachowań dziecka nie wynika z jego złej woli, czy z przekory, ale jest konsekwencją doświadczanych zaburzeń. Ważne więc, aby w znacznie większym stopniu wspierać dziecko, niż je na przykład karać, czy próbować „dyscyplinować”. Na poszczególnych etapach rozwoju wskazane będą inne rodzaje rodzicielskich lub terapeutycznych interwencji, o których więcej piszemy poniżej.
Jak pomagać dziecku z FAS
Codzienne życie z dzieckiem z FAS może nieść ze sobą wiele wyzwań, wynikających z natury tego zaburzenia. Jednym z istotnych problemów jest znaczna nadwrażliwość na bodźce (głównie dotykowe, słuchowe i węchowe), a także problemy w rozwoju ruchowym oraz brak zdolności organizacji zachowania (w tym: skłonność do rozpraszania się i impulsywność). Wspomaganie dziecka z FAS powinno być zawsze dostosowane do jego wieku oraz etapu rozwoju. Aspekty, na które warto zwrócić szczególną uwagę, to między innymi:
U dziecka w wieku 0-3 lat:
• zmniejszać poziom hałasu,
• przyciemniać źródło światła,
• mówić do dziecka spokojnym głosem,
• budować codzienne rytuały (na przykład dotyczące posiłków, czy kładzenia się spać),
• chronić dziecko przed nadmiarem bodźców (wizualnych, ruchowych, dźwiękowych, itp.),
• unikać pośpiechu i nerwowej atmosfery, i in.
U dziecka w wieku 3-6 lat:
• w dalszym ciągu chronić przed zbyt dużą ilością bodźców dźwiękowych, dotykowych, i in.,
• unikać gwałtownych życiowych zmian, pielęgnować rytuały,
• zagwarantować dziecku bezpieczeństwo fizyczne oraz emocjonalne,
• wspierać rozwój mowy, rozwój zdolności poznawczych oraz rozwój motoryczny,
• uczyć dziecko nawiązywania i utrzymywania przyjaznych kontaktów z innymi, przy jednoczesnym budowaniu zdrowych granic (z którymi dzieci z FAS mają często problem).
U dziecka w wieku 6-13 lat:
• uczyć dziecko zasad funkcjonowania w grupie i dbać o to, aby spędzało wartościowy czas z rówieśnikami,
• wspierać rozwój intelektualny, pomagać w wyzwaniach związanych z edukacją szkolną,
• budować w dziecku przywiązanie do zasad i świadomość, że każde jego działanie ma swoje konsekwencje,
• uważnie słuchać dziecka, budować z nim poczucie bliskości i zaufania,
• komunikować się z dzieckiem maksymalnie konkretnie, unikać pojęć abstrakcyjnych,
• wyjaśniać, czym jest idea własności (dzieci z FAS mają niekiedy problem z rozumieniem pojęcia kradzieży),
• współpracować ze szkołą w zakresie dbania o harmonijny rozwój dziecka.
U nastolatka (13-18 lat):
• zapewnić strukturę codziennego funkcjonowania (jasny plan dnia, rutyny, klarowne reguły),
• czuwać nad tym, aby nastolatek nie znalazł się w niebezpiecznej dla siebie sytuacji, ani nie narażał się na konflikty z prawem,
• komunikować się w możliwie jasny i przejrzysty sposób,
• dzielić zadania na mniejsze fragmenty, ułożone w klarowną strukturę,
• doceniać wysiłki podejmowane przez dziecko, nagradzać je za osiągnięte sukcesy.
Wspomaganie rozwoju dziecka z zespołem FAS
Rozwój dziecka z diagnozą płodowego zespołu alkoholowego warto również wspierać przy pomocy różnego rodzaju oddziaływań terapeutycznych. Wśród najważniejszych wymienić można między innymi:
• psychoterapię indywidualną – dostosowaną do wieku i konkretnych potrzeb rozwojowych dziecka. Jej celem jest przede wszystkim wsparcie dziecka w nauce regulacji emocji.
• trening poznawczy – wspomagający rozwój intelektualny, naukę mowy, myślenia przyczynowo-skutkowego, uczenia się, zapamiętywania itd.
• Trening Umiejętności Społecznych (TUS) – mający charakter grupowy, pozwala dziecku nauczyć się funkcjonować w relacjach społecznych, zawierać znajomości, inicjować rozmowy, reagować na krytykę w akceptowalny społecznie sposób, itd.
• terapia logopedyczna lub neurologopedyczna – której celem jest przede wszystkim kształtowanie poprawnej mowy, usuwanie wad wymowy, czy usprawnianie motoryki narządów mowy.
• zajęcia z integracji sensorycznej – przeznaczona dla dzieci, które przejawiają problemy w tym zakresie. Pozwala na pracę nad poczuciem równowagi, czuciem powierzchniowym, czuciem głębokim, nadwrażliwością słuchową itp.
• rehabilitacja ruchowa – która może być szczególnie przydatna w przypadku dzieci z opóźnieniem rozwoju psychomotorycznego oraz dzieci z różnego rodzaju deficytami ruchowymi (takimi jak na przykład problemy z motoryką, niedowłady, i in.).
• rehabilitacja neurologiczna – którą może zalecić lekarze neurolog, jeśli po zbadaniu dziecka uzna, że zachodzi taka potrzeba.
• profesjonalna opieka lekarza psychiatry – pomocna szczególnie w przypadku pojawienia się objawów wtórnych (takich, jak depresja, czy stany lękowe). W takich sytuacjach niezbędne może okazać się zastosowanie farmakoterapii.
Sięgnij po wsparcie PsychoMedic – skorzystaj z pomocy profesjonalistów
W PsychoMedic mogą Państwo uzyskać profesjonalne wsparcie w zakresie zarówno diagnozy, jak i terapii zaburzeń wynikających z alkoholowego zespołu płodowego. Zatrudniamy grono wysoko wykwalifikowanych Specjalistów (w tym psychologów, psychoterapeutów, psychiatrów i neurologów), którzy posiadają wieloletnie doświadczenie w skutecznym pomaganiu osobom z diagnozą FAS. Oprócz terapii, czy Treningu Umiejętności Społecznych oferujemy również sesje psychoedukacyjne i warsztaty dla rodziców, którzy chcą nauczyć się, jak pracować w domu z dzieckiem z zespołem FAS i jak je skuteczniej wspierać.
FAQ
FAS, czyli Alkoholowy Zespół Płodowy, to zespół zaburzeń rozwojowych u dzieci, których matki spożywały alkohol w czasie ciąży. Objawia się m.in. charakterystycznymi cechami twarzy, problemami z nauką i zachowaniem.
Do głównych objawów FAS należą: opóźnienia w rozwoju mowy, trudności z koncentracją, impulsywność, problemy z koordynacją ruchową oraz specyficzne cechy twarzy, takie jak małe oczy czy wąska górna warga.
FAS jest spowodowany spożywaniem alkoholu przez matkę w czasie ciąży. Alkohol przenika przez łożysko, wpływając negatywnie na rozwój płodu, co może prowadzić do trwałych uszkodzeń.
Dorośli z FAS mogą doświadczać trudności w utrzymaniu pracy, problemów z relacjami społecznymi, skłonności do uzależnień oraz problemów z prawem. Wczesna interwencja może pomóc w łagodzeniu tych skutków.
Wskazane są terapie indywidualne, takie jak psychoterapia, terapia zajęciowa, logopedyczna oraz trening umiejętności społecznych. Ważne jest dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb dziecka.
Dieta powinna być zbilansowana, bogata w białko, węglowodany złożone, zdrowe tłuszcze oraz witaminy i minerały. Ważne jest unikanie przetworzonej żywności i dbanie o regularne posiłki.
Dzieci z FAS mogą mieć trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, problemy z koncentracją oraz zarządzaniem emocjami. Wsparcie nauczycieli i dostosowanie metod nauczania są kluczowe.
Proces obejmuje diagnozę przez lekarza specjalistę, złożenie wniosku przez rodzica lub opiekuna prawnego oraz ocenę funkcjonowania dziecka. Orzeczenie umożliwia dostęp do specjalistycznych świadczeń i wsparcia edukacyjnego.
Aby umówić się na konsultację – wystarczy zadzwonić pod numer telefonu: 736 36 36 36 lub skorzystać z fioletowej wyszukiwarki Specjalistów na naszej stronie internetowej.
