Jak rozpoznać wypalenie zawodowe? Jak mu zapobiec?
Badania pokazują, że wypalenie zawodowe dotyka coraz więcej osób. Staje się kolejną chorobą cywilizacyjną, która – podobnie jak depresja czy zaburzenia lękowe – zbiera coraz większe żniwo. Nieustannie rośnie liczba ludzi, którzy skarżą się na chroniczne zmęczenie pracą, brak zaangażowania w wykonywane obowiązki, a także narastające wyczerpanie fizyczne i psychiczne połączone z niezdolnością do efektywnego wypoczywania. Co gorsza, wiele osób nie wie, jak sobie radzić z symptomami wypalenia zawodowego, które co warto podkreślić, może przynieść naprawdę fatalne skutki, jeżeli pozostaje nieleczone.
Na skalę problemu zwróciła w ostatnich latach uwagę Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która podjęła decyzję o włączeniu wypalenia zawodowego do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, obowiązującej od 1 stycznia 2022 r. Jak WHO opisuje w nowej klasyfikacji wypalenie zawodowe? Definicja zaproponowana w ICD-11 mówi, że jest to „syndrom wynikający z chronicznego stresu w miejscu pracy”, który może w istotny sposób wpłynąć na stan zdrowia i spowodować konieczność sięgnięcia po pomoc lekarza.
Po czym poznać wypalenie zawodowe? Jak rozpoznać wypalenie zawodowe i jak odróżnić je od tymczasowego przemęczenia pracą? Jakie objawy powinny zwrócić naszą uwagę? Ile trwa wypalenie zawodowe i czy można z jego powodu uzyskać zwolnienie lekarskie (L4)? I wreszcie – jak leczyć wypalenie zawodowe? Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się, co to jest wypalenie zawodowe, jak się objawia i jak je leczyć.
Po czym poznać, że to wypalenie zawodowe?
Najczęstsze i najbardziej charakterystyczne objawy wypalenia zawodowego można podzielić na pięć grup, zgodnie z obszarem funkcjonowania, którego dotyczą. Czytając poniższą listę, możesz wykonać prosty test i sprawdzić, ilu z nich i w jakim natężeniu obecnie doświadczasz:
- Fizyczne: Częste bóle głowy, problemy ze snem, podwyższone ciśnienie, chroniczne napięcie mięśni, problemy ze strony układu pokarmowego, zaburzenia w sferze seksualnej, obniżenie odporności organizmu i inne;
- Afektywne – Związane ze sferą emocji. W tym obszarze wypalenie zawodowe może objawiać się lękiem, depresyjnym nastrojem, przewrażliwieniem i obniżoną zdolnością do rozpoznawania i regulowania swoich emocji.
- Poznawcze – Można je rozpoznać w nasilających się problemach z pamięcią i koncentracją, a także wśród przekonań na temat samego siebie w kontekście wykonywanej pracy. Mowa tu o: niskiej samoocenie, braku wiary w swoje możliwości, poczuciu bycia niedocenianym itp.
- Behawioralne – Przejawiające się: obniżoną efektywnością, dystansowaniem się w stosunku do najbliższego otoczenia, wycofywaniem się z relacji, a czasem także zwiększonym poziomem agresji.
- Motywacyjne – Związane przede wszystkim ze znacznym spadkiem motywacji do wykonywania obowiązków, utratą zapału, poczucia misji i „bycia potrzebnym”.
W fachowej literaturze psychologicznej opisywane są różne modele wypalenia zawodowego. Za jeden z najpopularniejszych uważa się ten zaproponowany przez Christinę Maslach – amerykańską profesor psychologii. Wyróżniła ona trzy następujące po sobie etapy wypalenia zawodowego, które definiują jednocześnie stopień jego zaawansowania. Fazy wypalenia zawodowego według Ch. Maslach to:
- Faza pierwsza – emocjonalne wyczerpanie. Charakteryzuje się przede wszystkim poczuciem wyeksploatowania i braku sił. Pojawiają się problemy somatyczne, poczucie nieustannego napięcia i niezdolność do odpoczywania, przynoszącego prawdziwą regenerację.
- Faza druga – narastające poczucie depersonalizacji oraz cynizm. Na tym etapie zaczyna następować zobojętnienie, połączone z dystansowaniem się od współpracowników.
- Faza trzecia – stadium poczucia braku osiągnięć oraz braku kompetencji w wykonywanej pracy, połączone z negatywną oceną samego siebie, brakiem poczucia sprawstwa i drastycznie pogarszającą się jakością życia.
Jakie są przyczyny wypalenia zawodowego?
Jeszcze jakiś czas temu panowało przekonanie, że wypalenie zawodowe dotyka przede wszystkim osoby pracujące na stanowiskach związanych z pomaganiem ludziom, czyli takich, które wiążą się z dużym emocjonalnym zaangażowaniem. Co prawda jest to czynnik potencjalnie zwiększający ryzyko wypalenia, ale jednocześnie wiadomo już, że wypalenie może dotknąć każdego, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy, płci, czy wieku.
Za najważniejsze przyczyny wypalenia zawodowego uważa się:
- długotrwale utrzymujący się stres, z którym nie potrafimy sobie skutecznie radzić. Jest on najczęściej efektem przeciążenia obowiązkami, nadmiernymi oczekiwaniami kierowanymi w stronę pracownika, brakiem możliwości rozwoju, poczuciem bycia wykorzystywanym, a czasem także mobbingiem.
- pewne cechy albo przekonania danej osoby, które czynią ją bardziej podatną na wypalenie. Objawy wypalenia zawodowego mogą częściej wystąpić u osób, które mają cechy perfekcjonizmu, nie dbają o swoje potrzeby, mają trudności z asertywnością, stawianiem granic oraz radzeniem sobie z porażkami lub krytyką.
Jak zapobiegać wypaleniu?
Dobra wiadomość jest taka, że możliwe jest skuteczne zapobieganie wypaleniu zawodowemu. Jak sobie radzić, gdy zauważymy u siebie pierwsze niepokojące symptomy? Przede wszystkim warto zadbać o podstawy, a więc solidne wysypianie się, dobrą i jakościową dietę oraz odpowiednią dawkę aktywności fizycznej. Pozwoli to wzmocnić odporność organizmu, zarówno fizyczną, jak i psychiczną. Dobrze byłoby również nauczyć się skutecznie radzić sobie ze stresem. Może nam w tym pomóc zarówno regularna terapia psychologiczna, jak i różnorodne warsztaty rozwojowe nakierowane na przykład na praktykę uważności, medytację, umiejętność uwalniania stresu, wzmacniania poczucia własnej wartości i inne.
Jak leczyć wypalenie zawodowe? Do jakiego lekarza się udać?
Wypalenie zawodowe to poważne zjawisko, którego objawów nie należy bagatelizować. Skutki wypalenia zadowolonego mogą bowiem predysponować do rozwoju wielu trudności zarówno zawodowych, jak i tych związanych ze zdrowiem fizycznym oraz psychicznym. Wypalenie zawodowe może skutkować przede wszystkim obniżeniem wydajności i efektywności w pracy, co może prowadzić nawet do utraty pracy i problemów finansowych. Osoby cierpiące na wypalenie zawodowe borykają się również z fizycznym i psychicznym wyczerpaniem, które oddziałuje na niemal każdą sferę ich życia. Wypalenie zawodowe może również zwiększać ryzyko rozwoju poważnych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe. Dlatego jeżeli doświadczasz objawów wypalenia zawodowego, nie zwlekaj z sięgnięciem po pomoc.
Leczeniem wypalenia zawodowego zajmuje się psycholog, psychoterapeuta albo lekarz psychiatra, którzy przy pomocy odpowiednich narzędzi (wnikliwa rozmowa, test na wypalenie zawodowe) będą w stanie właściwie nas zdiagnozować. Leczenie wypalenia zawodowego może trwać od kilku do nawet kilkunastu miesięcy i najczęściej opiera się na dwóch formach działania: profesjonalnej psychoterapii oraz odpowiednio dobranym leczeniu farmakologicznym, łagodzącym najbardziej dokuczliwe objawy lęku lub depresji.
Wypalenie zawodowe a zwolnienie lekarskie
W związku z dopisaniem przez WHO wypalenia zawodowego do klasyfikacji chorób ICD-11 zasadne stało się pytanie: czy na wypalenie zawodowe można otrzymać L4? Najnowsze interpretacje mówią, że niestety nie jest to możliwe, ponieważ wypalenie nie zostało w ICD-11 sklasyfikowane jako „jednostka chorobowa”, a jedynie jako „syndrom”, który może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia również i w innych obszarach. O ile jednak nie da się iść na chorobowe ściśle ze względu na wypalenie zawodowe (L4), o tyle możliwe jest uzyskanie zwolnienia od psychiatry w związku ze znacznym pogorszeniem się zdrowia psychicznego.
Zwolnienie od psychiatry można więc otrzymać „na” inne zaburzenia zdrowia psychicznego, które bardzo często współwystępują z wypaleniem: na przykład na epizody depresyjne albo zaburzenia lękowe (nerwicę). Pacjenci w zaawansowanej fazie wypalenia zawodowego bardzo często „spełniają” również kryteria diagnostyczne dla innych zaburzeń.
Jeżeli borykasz się z objawami wypalenia zawodowego, pamiętaj, że nie musisz cierpieć w milczeniu. Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne i komfort życia, i skorzystaj z pomocy naszych Specjalistów już dziś.