Psychoterapia grupowa-jak to działa?
Wiele badań pokazuje jednoznacznie, że terapia grupowa jest skuteczną formą terapii, która zapewnia wiele istotnych korzyści. Istnieje 11 czynników terapeutycznych, które mają znaczenie w procesie terapii grupowej.
1. Zaszczepienie nadziei.
2. Uniwersalność.
3. Udzielanie informacji.
4. Altruizm.
5. Korektywna rekapitulacja pierwotnej grupy rodzinnej.
6. Rozwój umiejętności społecznych.
7. Naśladowanie.
8. Uczenie się interpersonalne.
9. Spójność grupy.
10. Katharsis
11. Czynniki egzystencjalne.
1. Zaszczepienie nadziei.
Zaszczepienie nadziei jest jednym z najistotniejszych czynników leczących. Nadzieja utrzymuje pacjenta w terapii, a także sama w sobie ma terapeutyczne działanie. Czynnik ten pojawia się jeszcze przed rozpoczęciem terapii, gdy terapeuta wzmacnia pozytywne oczekiwania, koryguje negatywne wyobrażenia i przedstawia przekonujące i jasne wyjaśnienia uzdrawiających właściwości grup.
Nadzieja rośnie, gdy pacjenci mogą obserwować poprawę u innych członków grupy. Nadzieja jest elastyczna – określa się na nowo i dopasowuje się do aktualnych warunków. Pacjenci mogą mieć nadzieję na pocieszenie, na odzyskanie godności, na utworzenie więzi z innymi, na zmniejszenie dolegliwości fizycznych. Ogromne znaczenie ma również wiara w siebie i skuteczność grupy.
Pacjent widząc, że inny członek grupy mający podobne problemy, podobną sytuację rodzinną, radzi sobie z problemami, może mieć nadzieję, że i jemu się to uda.
2. Uniwersalność.
Poczucie uniwersalności pozwala zmniejszyć niepokój pacjentów, którzy wstępują do grupy z myślą, że są gorsi od innych, że ich problemy czy myśli nie są możliwe do zaakceptowania. Brak wyjątkowości problemu sprawia pacjentowi ulgę. Pacjenci spotykają się w gronie, w którym każdy ma własne problemy. Dzięki temu zmniejsza się poczucie izolacji każdej z osób.
Poczucie uniwersalności ma zdecydowanie większy wpływ w psychoterapii grupowej, ponieważ w psychoterapii indywidualnej terapeuta nie informuje pacjenta o swoich własnych doświadczeniach. Pacjenci dzięki takiemu czynnikowi terapeutycznemu jak uniwersalność czują się przede wszystkim mniej osamotnieni.
Członkowie grupy terapeutycznej mogą podzielić się swoimi doświadczeniami z pozostałymi osobami, które również doświadczają podobnych trudności. Mogą mówić o przeżywaniu złości, wstydu czy żalu i zobaczyć, że pozostałe osoby przeżywają podobne emocje.
3. Udzielanie informacji.
Przekazywanie informacji jest czynnikiem, który często zaczyna budować więź pomiędzy członkami grupy, zanim zaczną działać inne czynniki. Często terapeuci stosują psychoedukację w celu zwiększenia wiedzy pacjentów na jakiś temat. Powoduje to zmniejszenie lęku związanego z nieznaną sytuacją, zwiększenie poczucia kontroli, zmniejszenie przygnębienia oraz pomaga poznać siebie.
Wiele grup kładzie nacisk na udzielanie informacji. Proces edukacyjny zwykle nie dzieje się wprost. Terapeuci udzielają informacji na tematy, które właśnie dzieją się podczas procesu grupowego. Wiedza pozwala pacjentom samodzielnie rozpoznawać i nazywać emocje, radzić sobie ze stresem i bólem.
Uczestnicy grupy wysłuchując opowieści innego członka, mogą sugerować mu możliwe rozwiązania problemu, okazując zainteresowanie i troskę. Najbardziej skuteczne są różne sugestie członków grupy na temat sposobów osiągnięcia pożądanego celu.
4. Altruizm
Czynnik leczący jakim jest altruizm ma znaczenie tylko w terapii grupowej. Członkowie grupy stają się wówczas zarówno odbiorcami, jak i dawcami. Dzięki altruizmowi uczestnicy uczą się, że jeśli chcą otrzymać pomoc, muszą ją również dawać. Pacjenci w procesie grupowym udzielają sobie wsparcia, dzielą się ze sobą podobnymi problemami. Często członkowie grupy łatwiej przyjmują uwagi od innych uczestników grupy niż od terapeuty. Ludzie chcą czuć, że są potrzebni i użyteczni. Uczestnicy zyskuja poprzez dawanie – zarówno otrzymują pomoc w podobnych sytuacjach, jak i odczuwają satysfakcję z powodu pomocy innym.
5. Korektywna rekapitulacja pierwotnej grupy rodzinnej.
Grupa terapeutyczna często przypomina pacjentowi rodzinę. W członkach grupy pacjent może zobaczyć swojego ojca, matkę, rodzeństwo. Pacjenci często mają niesatysfakcjonujące relacje rodzinne. Przenoszą wówczas interakcje, jakie zachodziły z członkami rodziny na interakcje z członkami grupy.
Wczesne konflikty rodzinne są przepracowywane z terapetą i dzięki temu pacjent dowiaduje się, z czego mogą wynikać jego problemy oraz uczy się reagować w inny sposób niż dotychczas. Wnoszenie na grupę trudnych treści z okresu dzieciństwa ma charakter korektywny, czyli niedokończone sprawy z okresu dzieciństwa sa przepracowywane i pacjent ustala nowe zasady postępowania.
Na przykład pacjent w osobie terapeuty może widzieć własnego ojca. Dlatego pacjent może przenosić na terapeutę swój emocjonalny stosunek do ojca, może czuć się odrzucany przez terapeutę. Uświadomienie sobie tego faktu może powodować zmianę.
6. Rozwijanie umiejętności społecznych.
Czynnik umiejętnosci społecznych działa we wszystkich grupach terapeutycznych. Zwykle rozwój umiejętności społecznych w grupie zachodzi w sposób pośredni. Pacjent może dowiedzieć się, że jego styl wypowiedzi może być odpychajacy lub poprzez komunikację niewerbalną może wyrażać wyższość. Terapia grupowa pozwala dostrzec, jakich umiejętności jeszcze pacjentowi brakuje oraz w jaki sposób inni mogą reagować na jego zachowanie. Otrzymane informacje zwrotne od grupy wpływają na rozwój umiejętności społecznych.
7. Naśladowanie.
Czynnik ten jest najbardziej znaczący w początkowej fazie rozwoju grupy. Wówczas uczestnicy identyfikują się z innymi członkami grupy lub z terapeutą. Wpływa to na możliwości eksperymentowania z różnymi zachowaniami. Proces ten może mieć trwały wpływ terapeutyczny.
Na zasadzie modelowania mogą być nabywane także takie cechy jak ton głosu, czy nawet wypowiadanie sądów i opinii podobnych do tych wypowiadanych przez terapeutę czy innego członka grupy.
Naśladowanie odgrywa istotną rolę, która polega na poprawie dzięki obserwacji pacjenta, mającego podobne problemy.
Poprzez obserwację i modelowanie pacjent może nauczyć się stosować określone techniki. Widząc sukcesy innego pacjenta w radzeniu sobie w stresujących sytuacjach w pracy, pacjent może nauczyć się reagować w podobny sposób.
Pacjenci często odnoszą korzyści z tego, że mogą obserwować innych członków, radzących sobie skutecznie z takim samym problemem. Naśladowanie może uruchomić pewną spiralę adaptacyjną. W początkowym stadium grupy może być częściowo próbą uzyskania aprobaty. Pacjent poprzez obserwację innych członków grupy uświadamia sobie, że zmiana zachowania prowadzi do wzrostu akceptacji.
8. Uczenie się interpersonalne.
Członkowie grupy mogą stanowić model zachowań. Pozwalają na bezpieczne „testowanie rzeczywistości“, uzyskanie i udzielanie informacji zwrotnych, dotyczących własnej osoby oraz członków grupy. Dzięki uczeniu interpersonalnemu pacjenci moga osiągnąć wgląd, korzystając z informacji zwrotnych, uzyskanych od innych uczestników grupy. Z informacji zwrotnej wynika instrukcja, jak się zachować albo aprobata dla danego zachowania. Ucząc się od innych członków grupy nowych zachowań, pacjenci mogą trenować te zachowania w bezpiecznym środowisku. Później nowe zachowanie generalizowane jest na inne sytuacje poza terapią.
9. Spójność grupy.
Grupa jest spójna, gdy pacjenci okazują sobie akceptację i wsparcie. Dzieki spójności grupy członkowie mogą doświadczyć korektywnego doświadczenia emocjonalnego oraz mogą się otworzyć i badać interpersonalne relacje i intrapersonalne relacje. Pacjenci widząc, że inne osoby mają podobne problemy, łatwiej identyfikują się z grupą terapeutyczną.
10. Katharsis.
Powtórne odtworzenie i przeżycie traumatycznych doświadczeń pozwala na uświadomienie sobie i odreagowanie tłumionych emocji. Artykulacja własnych potrzeb pomaga w reagowaniu na wyzwania życiowe. Odreagowywanie emocji związanych z wewnętrznym konfliktem powoduje ulgę.
11. Czynniki egzystencjalne.
Czynniki egzystencjalne dotyczą świadomości śmierci, wolności, samotności oraz celu życia. Podczas dyskusji w grupie członkowie ujawniają przekonania i mają okazję do porównania ich z przekonaniami innych oraz mają możliwość wyryfikowania własnych przekonań. Uświadomienie pacjentom własnej autokreacji daje im siłę do zmiany i nadzieję, że ich działania przyniosą rezultaty. W wyniku terapii może dokonać się zmiana przekonań dotyczących spraw egzystencjalnych. Pacjenci mogą przyjąć, że „każdy jest odpowiedzialny za własne życie“, „nie można uniknąć cierpienia“.