Zaburzenia osobowości w ICD-11: objawy i typy
ICD-11 wprowadziło zmiany w rozumieniu większości zaburzeń psychicznych, w tym w diagnozie zaburzeń osobowości. Przeczytaj, na jakiej podstawie diagnozuje się aktualnie zaburzenia osobowości i jakie cechy mogą świadczyć o tym, że warto się skonsultować z psychologiem.
Najszerzej komentowana zmiana dotyczy samego klasyfikowania zaburzeń osobowości. W ICD-11, a zatem w najnowszej edycji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, nie wyróżnia się już konkretnych typów ZO. W zamian stawia się diagnozę zaburzenia z jedną lub więcej dominującymi, nieadaptacyjnymi cechami charakteru.
Cechy charakteru składające się na zaburzenia osobowości w ICD-11
Zaburzenia osobowości można zdiagnozować, jeżeli u danej osoby uwidacznia się co najmniej jedna z wyżej wymienionych cech, a jej występowanie istotnie i negatywnie wpływa na jej życie (szczegóły w następnym paragrafie).
- Negatywna emocjonalność – tendencja do intensywnego, częstego i nieadekwatnego doświadczania negatywnych emocji;
- Dystans – tendencja do dystansowania się zarówno innych ludzi (unikanie bliskości), jak i od własnych emocji;
- Dyssocjalność – brak empatii, tendencja do koncentrowania się na sobie, brak poszanowania dla praw innych ludzi;
- Odhamowanie – trudność z wytrzymywaniem wewnętrznego napięcia i skłonność do natychmiastowego wyrażania swoich myśli, emocji czy doznań, bez liczenia się z konsekwencjami;
- Ankastyczność – obsesyjne dążenie do perfekcjonizmu, kontroli swojego zachowania oraz sytuacji;
- Wzorzec borderline.
Kiedy można zdiagnozować zaburzenia osobowości?
Samo występowanie którejś z wyżej wymienionych cech nie jest równoznaczne z zaburzeniami osobowości. Jeżeli dana osoba ma na przykład cechę do dystansowania się, co wpływa na jej funkcjonowanie, ale jednocześnie wpływ ten nie jest zgodny z poniższym opisem, to nie można zdiagnozować zaburzeń osobowości. W takiej sytuacji – co jest w ICD nowością – lekarz, psycholog lub psychoterapeuta może natomiast zdiagnozować u Pacjenta tzw. trudność osobowościową.
Zaburzenia osobowości mogą występować, jeżeli cechy charakteru i wzorce zachowań Pacjenta_ki powodują, że:
- Osoba przeżywa trudności w relacji z samym sobą (np. ma nieadekwatny obraz siebie czy samoocenę) oraz w relacjach z innymi ludźmi;
- Zaburzenie przejawia się zarówno w sposobie myślenia, jak i zachowania i emocjonalnego odczuwania Pacjenta_ki;
- Nieadaptacyjne wzorce pojawiają się w wielu sytuacjach i nie są związane np. tylko z funkcjonowaniem zawodowym Pacjenta_ki;
- Wzorce zachowania są sprzeczne ze wzorcami społecznymi czy kulturowymi;
- Nie wynikają z cierpienia spowodowanego trudną sytuacją w jakimś obszarze życia (przyczyny zaburzenia nie leżą np. w aktualnej sytuacji rodzinnej czy zawodowej);
- Zachowania osoby nie wynikają z uzależnień, chorób przewlekłych lub innych doświadczanych trudności, na przykład depresji.
Pamiętajmy również, że zaburzenia osobowości można diagnozować wyłącznie u dorosłych osób: najwcześniej po osiągnięciu pełnoletności, chociaż wielu fachowców jest zdania, że osobowość kształtuje się jeszcze długo po ukończeniu 20. roku życia.
Zaburzenia osobowości w ICD-11: lekkie, umiarkowane, ciężkie
W ICD-11 wprowadzono również podział na lekkie, umiarkowane i ciężkie zaburzenia osobowości. Są bowiem osoby, które pomimo doświadczanych zaburzeń relatywnie dobrze radzą sobie w życiu i w relacjach z innymi (zaburzenia lekkie), ale również takie, które doświadczają w związku z zaburzeniami widocznych trudności (umiarkowane) oraz takie, dla których zaburzenia wiążą się z bardzo dużymi trudnościami oraz krzywdzeniem siebie i innych (zaburzenia ciężkie).
Stopień ciężkości zaburzeń osobowości ocenia się przez pryzmat tego, czy:
- Nieadapatacyjne wzorce wpływają na wszystkie aspekty życia, czy też tylko na niektóre;
- Czy prowadzą do znaczących trudności w wywiązywaniu się ze swoich ról lub obowiązków (czy na przykład wpływają na to, że osoba często zmienia pracę);
- Jak nasilone są objawy, które dają zaburzenia osobowości (np. obniżony nastrój czy lęk);
- Czy zaburzenia osobowości wpływają na to, że osoba krzywdzi fizycznie lub psychicznie siebie albo innych;
- Czy wzorce zachowań dają poważne konsekwencje we wszystkich sferach życia, czy tylko w niektórych (na przykład sprawiają, że osoba nie jest w stanie znaleźć partnera ani przyjaciół oraz ma nieadekwatny wyraz siebie, ale jest w stanie utrzymać stabilne zatrudnienie).
Jeżeli wyżej opisane symptomy brzmią znajomo, rozważ konsultację z psychoterapeutą lub psychiatrą – pamiętaj, że objawy zaburzeń osobowości można skutecznie łagodzić, a psychoterapia daje narzędzia, dzięki którym można świetnie radzić sobie w życiu pomimo doświadczanych trudności.