Zaburzenia osobowości w ICD-11: objawy i typy

Z artykułu dowiesz się:

• jakie zmiany wprowadziła ICD-11 w kontekście diagnozowania zaburzeń osobowości,
• które cechy charakteru są kluczowe przy rozpoznawaniu zaburzeń osobowości,
• jakie symptomy mogą wskazywać na potrzebę konsultacji z psychoterapeutą,
• dlaczego ICD-11 nie wyróżnia już konkretnych typów zaburzeń osobowości,
• jakie są kryteria rozróżniania lekkich, umiarkowanych i ciężkich zaburzeń osobowości,
• czemu diagnozowane są tylko u dorosłych, i jak długo trwa kształtowanie osobowości,
• dlaczego nie każde odstępstwo od normy to zaburzenie osobowości.

ICD-11 wprowadziło zmiany w rozumieniu większości zaburzeń psychicznych, w tym w diagnozie zaburzeń osobowości. Przeczytaj, na jakiej podstawie diagnozuje się aktualnie zaburzenia osobowości i jakie cechy mogą świadczyć o tym, że warto się skonsultować z psychologiem.  

Cechy charakteru składające się na zaburzenia osobowości w ICD-11 

Zaburzenia osobowości można zdiagnozować, jeżeli u danej osoby uwidacznia się co najmniej jedna z wyżej wymienionych cech, a jej występowanie istotnie i negatywnie wpływa na jej życie (szczegóły w następnym paragrafie).  

• Negatywna emocjonalność – tendencja do intensywnego, częstego i nieadekwatnego doświadczania negatywnych emocji; 
• Dystans – tendencja do dystansowania się zarówno innych ludzi (unikanie bliskości), jak i od własnych emocji; 
• Dyssocjalność – brak empatii, tendencja do koncentrowania się na sobie, brak poszanowania dla praw innych ludzi; 
• Odhamowanie – trudność z wytrzymywaniem wewnętrznego napięcia i skłonność do natychmiastowego wyrażania swoich myśli, emocji czy doznań, bez liczenia się z konsekwencjami;
• Ankastyczność – obsesyjne dążenie do perfekcjonizmu, kontroli swojego zachowania oraz sytuacji; 
• Wzorzec borderline.

Kiedy można zdiagnozować zaburzenia osobowości? 

Samo występowanie którejś z wyżej wymienionych cech nie jest równoznaczne z zaburzeniami osobowości. Jeżeli dana osoba ma na przykład cechę do dystansowania się, co wpływa na jej funkcjonowanie, ale jednocześnie wpływ ten nie jest zgodny z poniższym opisem, to nie można zdiagnozować zaburzeń osobowości. W takiej sytuacji – co jest w ICD nowością – lekarz, psycholog lub psychoterapeuta może natomiast zdiagnozować u Pacjenta tzw. trudność osobowościową.  

Zaburzenia osobowości mogą występować, jeżeli cechy charakteru i wzorce zachowań Pacjenta_ki powodują, że: 

• Osoba przeżywa trudności w relacji z samym sobą (np. ma nieadekwatny obraz siebie czy samoocenę) oraz w relacjach z innymi ludźmi; 
• Zaburzenie przejawia się zarówno w sposobie myślenia, jak i zachowania i emocjonalnego odczuwania Pacjenta_ki; 
• Nieadaptacyjne wzorce pojawiają się w wielu sytuacjach i nie są związane np. tylko z funkcjonowaniem zawodowym Pacjenta_ki; 
• Wzorce zachowania są sprzeczne ze wzorcami społecznymi czy kulturowymi; 
• Nie wynikają z cierpienia spowodowanego trudną sytuacją w jakimś obszarze życia (przyczyny zaburzenia nie leżą np. w aktualnej sytuacji rodzinnej czy zawodowej); 
• Zachowania osoby nie wynikają z uzależnień, chorób przewlekłych lub innych doświadczanych trudności, na przykład depresji. 

Pamiętajmy również, że zaburzenia osobowości można diagnozować wyłącznie u dorosłych osób: najwcześniej po osiągnięciu pełnoletności, chociaż wielu fachowców jest zdania, że osobowość kształtuje się jeszcze długo po ukończeniu 20. roku życia.  

Zaburzenia osobowości w ICD-11: lekkie, umiarkowane, ciężkie 

W ICD-11 wprowadzono również podział na lekkie, umiarkowane i ciężkie zaburzenia osobowości. Są bowiem osoby, które pomimo doświadczanych zaburzeń relatywnie dobrze radzą sobie w życiu i w relacjach z innymi (zaburzenia lekkie), ale również takie, które doświadczają w związku z zaburzeniami widocznych trudności (umiarkowane) oraz takie, dla których zaburzenia wiążą się z bardzo dużymi trudnościami oraz krzywdzeniem siebie i innych (zaburzenia ciężkie).  

Stopień ciężkości zaburzeń osobowości ocenia się przez pryzmat tego, czy: 

• Nieadapatacyjne wzorce wpływają na wszystkie aspekty życia, czy też tylko na niektóre; 
• Czy prowadzą do znaczących trudności w wywiązywaniu się ze swoich ról lub obowiązków (czy na przykład wpływają na to, że osoba często zmienia pracę); 
• Jak nasilone są objawy, które dają zaburzenia osobowości (np. obniżony nastrój czy lęk); 
• Czy zaburzenia osobowości wpływają na to, że osoba krzywdzi fizycznie lub psychicznie siebie albo innych; 
• Czy wzorce zachowań dają poważne konsekwencje we wszystkich sferach życia, czy tylko w niektórych (na przykład sprawiają, że osoba nie jest w stanie znaleźć partnera ani przyjaciół oraz ma nieadekwatny wyraz siebie, ale jest w stanie utrzymać stabilne zatrudnienie).  

Jeżeli wyżej opisane symptomy brzmią znajomo, rozważ konsultację z psychoterapeutą lub psychiatrą – pamiętaj, że objawy zaburzeń osobowości można skutecznie łagodzić, a psychoterapia daje narzędzia, dzięki którym można świetnie radzić sobie w życiu pomimo doświadczanych trudności.

FAQ