Jak myślimy, jak decydujemy, a jak możemy robić to inaczej i lepiej?
Mówimy o sobie, że jesteśmy optymistami albo pesymistami. Kiedy opisujemy ludzi ze swojego otoczenia, często odnosimy się z kolei do sposobu, w jaki ci podejmują decyzje – o jednych powiemy, że idą „na żywioł” i podejmują różne kroki nie licząc się z konsekwencjami. Innych określimy zaś jako przesadnie analizujących i przewidujących. Nie wszystkie spośród tych etykietek da się przypisać do psychologicznych kategorii. Istnieją jednak niezwykle przydatne teorie, które pokazują nam ludzkie style myślenia i decydowania. To normalne, że każdy z nas postępuje w określony, i czasem odmienny od innych sposób. Warto jednak wiedzieć, jaki styl zachowania i myślenia u nas dominuje oraz kiedy i jak warto go zmienić, aby lepiej radzić sobie z trudnymi sytuacjami i umieć spojrzeć na nie z zupełnie nowej perspektywy. Przydatna w tym może okazać się idea 6 kapeluszy Edwarda de Bono.
Bardzo ważnym we współczesnej psychologii określeniem jest reframing. To proces myślowy, który pozwala spojrzeć na różne wydarzenia (najczęściej niekorzystne dla jednostki) w taki sposób, aby dostrzec ich potencjalnie dobre strony. Przykładowo: jeżeli przegapiłeś/aś ogromną zniżkę na pobyt w pięknym hotelu w ramach Black Week, to nie oznacza to tylko tego, że musisz się teraz obejść smakiem. Co prawda w tym roku znowu będziesz musiał/a wybrać na urlop zakwaterowanie nieco niższej kategorii, ale za to zapiszesz sobie termin promocji na zaś w kalendarzu – ogromne promocje są przecież organizowane co roku! A w przyszłym roku radość z zaoszczędzonych pieniędzy i pięknego pokoju hotelowego będzie jeszcze większa.
To właśnie z reframingiem sporo wspólnego ma idea różnych stylów myślowych Edwarda de Bono. Ten maltański psycholog i lekarz wyróżnił 6 sposobów analizowania otoczenia i doświadczeń, na których ludzie opierają podejmowanie swoich decyzji. Owe style nazwał kapeluszami i przyporządkował im różne kolory.
Większość z nas jest w stanie utożsamić się co najmniej z jednym „kapeluszem” de Bono. Wówczas to z jego pozycji nawykowo wypowiada się w dyskusjach i z jego pozycji prowadzi monologi z samym sobą, gdy trzeba podjąć jakąś ważną decyzję.
Najważniejsze jest jednak, aby pamiętać, że każdy z nas – jako istota rozumna – może zmieniać sposób, w jaki myśli o sobie i o świecie.
Czasem można to zrobić „sztucznie”, ale celowo, aby wypracować dobre rozwiązanie. Ideę 6 kapeluszy Edwarda de Bono wykorzystuje się nawet podczas podejmowania decyzji w dużych korporacjach: wówczas każdy biorący udział w spotkaniu przyjmuje na czas rozmowy „rolę” danego kapelusza i stara się podchodzić do problemu z jego perspektywy. To daje całemu zespołowi możliwość całościowego spojrzenia na sprawę, z jaką się mierzą, i podjęcia najlepszej decyzji.
Technikę „6 kapeluszy Edwarda de Bono” można także z powodzeniem stosować w sytuacjach prywatnych, gdy czujemy, że nie wiemy, co zrobić, albo że własne myślenie nas ogranicza. Wówczas warto np. rozpisać sobie na kartce zdania, które mógłby wypowiedzieć każdy „kapelusz” i zastanowić się, które stwierdzenia oddają całą sytuację najlepiej i które sugerują najkorzystniejsze dla nas rozwiązania lub zawierają cenne ostrzeżenia.
Spójrzmy na ideę 6 kapeluszy Edwarda de Bono z perspektywy pewnej trudnej sytuacji, która mogłaby zdarzyć się każdemu z nas. Każdy z nich zasugerowałby coś innego i każdy niósłby za sobą coś nowego i wartościowego. Każdej z osób, która w tym momencie to czyta, jeden z kapeluszy najpewniej wyda się najbliższy. Oznacza to, że prawdopodobnie to jego sposób myślenia jest tym, który dominuje w Twoim życiu.
Twój zimowy wyjazd z przyjaciółmi, który miało zorganizować biuro podróży, został odwołany. Co robisz?
Pierwszy kapelusz to kapelusz niebieski, czyli odpowiedzialny za kontrolę procesu. W przełożeniu na rzeczywistość jest to osoba, która organizuje dyskusję, podsumowuje pomysły i pilnuje porządku spotkania. W komunikacji z samym sobą możemy go używać, aby zadawać tzw. pytania pomocnicze poszczególnym kapeluszom i zastanowić się, co jeszcze jest nam potrzebne i czego jeszcze nie wiemy w danym obszarze.
- Jest Ci bardzo przykro i jesteś zły/a na niedostateczną organizację firmy.
To kapelusz czerwony, czyli ten, który w swoim myśleniu skupia się na emocjach.
Kieruje się tym, co czuje. Przepełnione emocjami są także komunikaty, które kieruje do siebie i innych. Ważne jest oczywiście, aby czasem ochłonąć i spojrzeć na sytuację z boku, ale rola kapelusza czerwonego jest bardzo ważna. Pamiętając o nim, możemy zastanowić się nad tym, co czujemy w danej sytuacji, a co za tym idzie – jakie tak naprawdę ma ona dla nas znaczenie i czego potrzebujemy.
- Przyjmujesz do wiadomości i postanawiasz spisać na kartce, jakie Ty i Twoi znajomi macie w tej sytuacji możliwości.
To myślenie typowe dla kapelusza białego, czyli skupionego przede wszystkim na faktach.
Kiedy „zakładamy” ten kapelusz, powinniśmy stanąć z boku i przyjrzeć się temu, jak sytuacja wygląda całkowicie obiektywnie: bez filtra naszych doświadczeń, oczekiwań i emocji. Następnie możemy pomyśleć, jakie są realne możliwości rozwiązania sytuacji. To bardzo ważna, chłodna i rzeczowa perspektywa, którą zawsze warto mieć z tyłu głowy.
- Proponujesz przyjaciołom organizację wyjazdu we własnym zakresie.
Tak pomyślałby kapelusz zielony, czyli kreatywny i generujący liczne, nawet pozornie absurdalne pomysły (w naszej sytuacji kapelusz zielony mógłby zaproponować szukanie miejsca noclegowego nawet na ostatnią chwilę i w szczycie sezonu).
Kiedy przyjmujemy w myśleniu kapelusz zielony, skupiamy się na generowaniu jak największej ilości rozwiązań. Niektóre mogą być najprostsze i łatwo dostępne, inne wymagające większej ilości wysiłku lub pozornie nie do zrealizowania. Psychologia twórczości pokazuje jednak jasno, że za ilością ostatecznie idzie jakość. Dlatego, gdy jesteśmy w kropce, warto spisać na kartce, jakie pomysły przychodzą nam do głowy: nawet, gdy idzie to opornie i gdy wydają nam się głupie. Z dłuższej listy idei można już coś wybrać. Pomysły można również łączyć, modyfikować, aż w końcu wcielać w życie 😊
- Od razu myślisz, że powodem odwołania wyjazdu mogło być bankructwo biura podróży. Warto tam zadzwonić i dokładnie określić, kiedy możecie się spodziewać zwrotu pieniędzy.
Poniższe zdania to typowy kapelusz czarny, czyli doszukujący się zagrożenia i ryzyka.
Potocznie nazwalibyśmy go pesymistą. Z myśleniem z perspektywy kapelusza czarnego z pewnością trzeba uważać i starać się go najczęściej zdejmować, aby dostrzec pozytywne strony sytuacji. Jednocześnie warto go czasem założyć choć na chwilę, aby zastanowić się, czy sytuacja lub wybrane przez nas rozwiązanie nie niesie jakiegoś ryzyka. Następnie – już z pozycji kapelusza białego – zastanowić się, jaka jest realna szansa, że zagrożenie stanie się rzeczywistością, i co możemy zrobić, aby je zminimalizować.
- Myślisz: wyjedziemy w innym terminie, poza sezonem – nawet lepiej, przecież będzie taniej!
Poszukiwanie szans i korzyści w nawet najtrudniejszych sytuacjach jest domeną kapelusza żółtego.
Kapelusz żółty stara się odnaleźć w sytuacji aspekty, które – po wdrożeniu odpowiednich działań – pozwolą nam powiedzieć „nawet dobrze, że tak wyszło!”. Oczywiście nie zawsze jest to możliwe. Zawsze jednak można poszukiwać szans i zasobów, jakie płyną dla nas z zaistniałej sytuacji, chociażby miałoby to być „tylko” odrobienie kolejnej, trudnej, ale i cennej życiowej lekcji.