Gaslighting – manipulacja, która jest przemocą
W latach 30. ubiegłego wieku miała swoją premierę sztuka teatralna “Gas Light”, która opowiada historię mężczyzny próbującego zmanipulować swoją żoną tak, by ta uwierzyła, że doświadcza choroby psychicznej. Bohaterka ufa swojemu mężowi i staje się coraz bardziej niepewna siebie. Od tytułu sztuki wzięła swoją nazwę forma przemocy psychicznej “gaslighting”. To często występująca przemoc, o której do niedawna prawie w ogóle się nie mówiło.
Czym jest gaslighting?
Gaslighting to przemoc psychiczna polegająca na manipulowania drugą osobą w taki sposób, że ofiara przemocy z czasem przestaje ufać swoim osądom, staje się zdezorientowana, zalękniona i traci zaufanie do swojej pamięci czy percepcji. W przypadku wspomnianej sztuki bohater dopuszcza się trików i kłamstw, aby sprawić, by jego żona uwierzyła w to, że cierpi na chorobę psychiczną — mężczyzna gasi i zapala lampy czy też ukrywa różne przedmioty, a kobiecie wmawia, że to jej halucynacje.
Gaslighting może być stosowany przez jedną osobę bądź grupę osób. Sprawca nie zawsze stosuje ten rodzaj manipulacji po to, by ofiara przestała wierzyć w siebie i w swoje wspomnienia czy przekonania. Niekiedy celem może być uzyskanie jakiejś korzyści, np. lepszej pozycji zawodowej w miejscu pracy. Jeśli jednak manipulacja jest stosowana stale i metodycznie, może w końcu doprowadzić do tego, że ofiara zacznie kwestionować swoje zdrowie psychiczne. W ten sposób manipulator przejmuje nad nią całkowitą kontrolę.
Jak wygląda gaslighting?
Niestety gaslighting jest taką formą przemocy psychicznej, którą trudno rozpoznać; zwłaszcza sama ofiara często przez długi czas nie zdaje sobie sprawy z tego, że ktoś nią manipuluje. Problem z rozpoznaniem gaslightingu ma kilka przyczyn. Po pierwsze, sprawca manipuluje ofiarą, okazując raz przyjaźń, zainteresowanie i troskę, a innym razem agresję i złość. Po drugie, sprawca wykorzystuje każdą reakcję ofiary na jej niekorzyść i do dalszej manipulacji. Kiedy osoba zaczyna się bronić, udowadniać, że ma rację i jej przeczucia są słuszne, wówczas słyszy np. “Jesteś przewrażliwiona”. I w końcu po trzecie — przejawy gaslightingu są często subtelne (tylko w formie, ponieważ w rzeczywistości powodują cierpienie psychiczne).
Formy gaslightingu to:
- Dyskredytowanie — sprawca przemocy może udawać zatroskanie po to, by podważać kompetencje lub możliwości ofiary, np. “Wydajesz się zmęczony. Jesteś pewien, że to odpowiednia praca dla Ciebie i dasz sobie radę?”.
- Kłamstwa — manipulator nie stroni od kłamstw, a kiedy zostanie przyłapany, będzie szedł w zaparte. Potrafi być na tyle przekonujący, że w końcu ofiara zaczyna kwestionować swoje przekonania i uczucia.
- Minimalizowanie emocji — jeśli tylko sprawca wyczuje, że ofiara broni się, będzie próbować zarzucić jej, że nie potrafi regulować emocji. Powie wtedy np. “Znowu przesadzasz. Jesteś taki wrażliwy!”.
- Zaprzeczanie — to jedna z najsilniejszych broni manipulatora. Kiedy dochodzi do konfrontacji, będzie zaprzeczał i dodatkowo wmawiał ofierze, że to coś z nią jest nie tak: “Wszystko sobie wymyśliłaś, nic takiego nigdy nie miało miejsca”.
- Uderzanie w czułe punkty — manipulator zazwyczaj dobrze zna ofiarę, bowiem sprawcami gaslightingu są najczęściej rodzice, partnerzy albo współpracownicy. Dlatego wie, jakie są jej czułe punkty. To takie tematy, które są dla ofiary szczególnie ważne i które wzbudzają w niej emocje.
- Izolowanie od innych osób — aby ofiara nie zorientowała się, że jest manipulowana, sprawca może izolować ją od rodziny i przyjaciół. W ten sposób odcina ją od osób, które mogłyby zauważyć, że sprawca stosuje przemoc.
Kiedy zgłosić się po pomoc?
Gaslighting bez wątpienia jest formą przemocy, bez względu na to, jaki cel ma manipulator. Ofiara gaslightingu z biegiem czasu coraz mniej ufa sobie i zaczyna wierzyć w to, że cierpi na zaburzenie psychiczne, jest “przewrażliwiona” albo nie powinna dzielić się swoimi opiniami, ponieważ zawsze są nietrafne. To przemoc sprawiająca dużo cierpienia, odbierająca osobie jej podmiotowość, skuteczność oraz poczucie własnej wartości.
Jeśli zauważasz u siebie sygnały, które świadczą o tym, że możesz być ofiarą gaslightingu, zgłoś się do psychologa lub psychoterapeuty. Przemoc może prowadzić do rozwoju zaburzeń lękowych oraz depresji. Terapeuta pomoże Ci zauważyć, jak działa gaslighting i jakie metody przemocy są wobec Ciebie stosowane, a następnie wspólnie wypracujecie rozwiązania wspierające Cię w powrocie do satysfakcjonującego życia.