ICD-11: najważniejsze zmiany w klasyfikacji chorób

Z artykułu dowiesz się:

• jakie zmiany wprowadza ICD-11 w odniesieniu do zaburzeń osobowości.
• dlaczego ICD-11 zastępuje konkretną diagnozę zaburzeń osobowości kategoryzacją funkcjonalną.
• jak modyfikacje w ICD-11 wpływają na postrzeganie pacjentów z nieadaptacyjnymi cechami osobowości.
• o eliminacji określenia Zespół Aspergera z ICD-11 i jego wpływie na diagnozowanie autyzmu.
• jak nowe kategorie zaburzeń neurorozwojowych mogą zmienić podejście terapeutyczne.
• o nowych podejściach do klasyfikacji zaburzeń psychotycznych.
• jak zmieni się postrzeganie i leczenie uzależnień w kontekście nowe edycji.

ICD-11 wprowadza istotne zmiany w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, mające znaczący wpływ na diagnozowanie i rozumienie problemów zdrowotnych, w tym psychicznych. Psychiatrzy i psychologowie przez lata oczekiwali na tę nowelizację, która obowiązuje międzynarodowo od 1 stycznia, a w Polsce zostanie w pełni wdrożona w ciągu najbliższych pięciu lat. Nowa edycja przyczynia się do lepszego zrozumienia i nazewnictwa problemów zdrowotnych. W tym artykule przedstawimy, jakie zmiany przynosi ICD-11, które są najczęściej komentowane oraz jakie będą miały realne znaczenie dla praktyki medycznej w Polsce.

Tekst powstał w ścisłej współpracy z dr Kaliną Chodzicką, specjalistką psychiatrą Kliniki PsychoMedic, która 12 lutego 2021 roku poprowadziła szkolenie “ICD-11: co każdy Specjalista powinien wiedzieć o najnowszej edycji klasyfikacji chorób?”. Webinarium jest dedykowane studentom psychologii, psychoterapeutom, lekarzom psychiatrom oraz lekarzom innych specjalności. Nadal można wykupić dostęp do jego nagrania.

Zaburzenia osobowości “napisane na nowo” 

Najszerzej komentowana w mediach zmiana dotyczy tego, jaka jest różnica między ICD-10 i ICD-11 w kontekście zaburzeń osobowości. Dotychczas Pacjenci otrzymywali diagnozę “konkretnego” zaburzenia osobowości –  np. histrionicznego zaburzenia osobowości, zaburzenia typu borderline – lub diagnozę zaburzeń nieokreślonych (których nie dało się przypisać do żadnego konkretnego typu ZO, mimo powodowania u Pacjenta istotnego cierpienia).  

Mniej zerojedynkowe, a bardziej funkcjonalne podejście – to główna zmiana, jaka zadziała się w kontekście zaburzeń osobowości w ICD-11. Klasyfikacja wytycza jasną ścieżkę dla psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów, którzy stwierdzili, że ich Pacjent spełnia kryteria do diagnozy ZO.

Specjaliści będą:

• najpierw określali stopień ciężkości zaburzeń u danej osoby (zaburzenie łagodne/umiarkowane/ciężkie); 
• w drugiej kolejności – jeśli u Pacjenta/ki widoczne są dominujące, nieadaptacyjne cechy  – Specjalista będzie dodawał do diagnozy specyfikację, tzw. charakterystyczne cechy zaburzenia osobowości: jedną lub kilka z niżej wymienionych:
  • Negatywną afektywność; 
  • Zdystansowanie; 
  • Dyssocjalność; 
  • Odhamowanie; 
  • Anankastyczność; 
  • Wzorzec borderline.  

W nowej klasyfikacji znajduje się również jednostka związana z zaburzeniami osobowości. W ICD-11 po polsku jest to trudność osobowościowa – problem traktowany nie jako zaburzenie, a jako pewien czynnik, który może utrudniać budowanie relacji i może wpływać na stan zdrowia. Będzie to rozpoznanie stawiane u Pacjentów/ek, którzy w związku ze swoimi nieadaptacyjnymi cechami osobowości doświadczają trudności w życiu, ale jednocześnie nie spełniają kryteriów diagnostycznych dla “typowych” zaburzeń osobowości. To rozpoznanie również będzie mogło być uzupełnione w razie potrzeby o dominującą cechę – z listy wyżej wymienionych.  

Nasza Specjalistka, dr Kalina Chodzicka, zwraca uwagę, że nowy sposób rozumienia zaburzeń osobowości może nieść za sobą zarówno zalety, jak i nie w pełni korzystne skutki: 

• Z jednej strony może mieć to dobry wpływ, bo większość zaburzeń osobowości i tak ma charakter mieszany. Blisko mi do tego, żeby zamiast zastanawiać się nad tym, jaką “etykietkę” dać danemu Pacjentowi, bardziej skupić się na tym, w jakim stopniu to utrudnia mu realne funkcjonowanie i jaka terapia będzie dla danej osoby najkorzystniejsza. Nowy sposób klasyfikacji może też załagodzić stygmatyzowanie zaburzeń osobowości i wykluczyć używanie krzywdzących określeń “border”, “narcyz” czy “psychopata”. Z drugiej strony istnieje obawa, że niektórzy Pacjenci nie będą czuli się po otrzymaniu takiej “ogólnej” diagnozy odpowiednio zaopiekowani. Mogą mieć poczucie, że ich szczególne potrzeby nie zostały uwzględnione. Nie ma też całkowitej pewności, że taki sposób klasyfikacji zmieni coś na lepsze, jeśli chodzi o stygmatyzację – jeśli wszyscy będą mieli po prostu zaburzenia osobowości, to wszyscy będą tak samo traktowani.  

Zaburzenia neurorozwojowe  

Wiele mówi się również o zmianach w kategorii zaburzeń neurorozwojowych: przede wszystkim o tym, że Zespół Aspergera „znika” z nowej klasyfikacji ICD-11. Zmiany faktycznie dotyczą m.in. tego, że ta nazwa nie będzie już używana. W najnowszej edycji ICD nie znajdziemy już ZA ani (jak wcześniej) rozpoznania Zespołu Retta, autyzmu dziecięcego lub autyzmu atypowego. W zamian, w ICD-11 uwzględniono nową kategorię pod nazwą “zaburzeń ze spektrum autyzmu”. Wszystkie osoby, które znajdują się na spektrum, będą otrzymywały taką diagnozę, ale uszczegółowioną o to, na jakim poziomie rozwoju intelektualnego i językowego się znajdują. Szerzej opisaliśmy to w naszym tekście poświęconym różnym „odmianom” autyzmu. 

Dementujemy informacje, jakoby osoby spełniające aktualne kryteria diagnostyczne dla Z. Aspergera miały stracić możliwość otrzymania diagnozy i właściwej pomocy. Zmiana dotyczy przede wszystkim nazewnictwa. Osoby z ZA będą klasyfikowane jako znajdujące się na spektrum autyzmu, a taka diagnoza będzie uszczegółowiona o indywidualną ocenę ich funkcjonowania intelektualnego i językowego.

W nowej edycji klasyfikacji zostały również uwzględnione nowe nazwy na różne odmiany zaburzeń neurorozwojowych (często określanych także jako całościowe zaburzenia rozwojowe): 

• „zaburzenia rozwoju intelektualnego”,  
• „rozwojowe zaburzenia mowy lub języka”,  
• „rozwojowe zaburzenia uczenia się”, 
• „rozwojowe zaburzenia koordynacji ruchowej”,  
• „zaburzenia z deficytem uwagi i nadaktywnością” (w tym ADHD u dzieci i ADHD u dorosłych) ,
• „stereotypie ruchowe”. 

Dr Kalina Chodzicka zwraca uwagę na liczne korzyści, jakie może przynieść nowa klasyfikacja ICD-11: nie tylko dla terapii zaburzeń ze spektrum, ale i dla ich rozumienia, także na poziomie społecznym.  

• Myślę, że wszystkim nam wyjdzie to na dobre – zwłaszcza dlatego, że sporo osób uważa autyzm za zaburzenie o “płaskim” charakterze. Często spotykam się z wyobrażeniem, że można być na spektrum autyzmu mniej lub bardziej, jakby było podobne do suwaka. W rzeczywistości spektrum można traktować bardziej jak wykres pajęczyny albo układ współrzędnych: ktoś, kto ma zdiagnozowany autyzm, może sobie świetnie radzić w jednym obszarze funkcjonowania, ale mieć bardzo duże trudności w innym. Ufam, że nowe spojrzenie na spektrum autyzmu, jakie przynosi ICD-11, pozwoli nam lepiej diagnozować i edukować Pacjentów, jak również pomoże zmniejszyć wciąż powszechną stygmę.  

Jakie inne zmiany przyniesie nam ICD-11?  

ICD-11 przynosi mniejsze lub większe zmiany w praktycznie każdej kategorii zaburzeń i trudności psychicznych. Z wprowadzeniem nowej edycji klasyfikacji w życie wiążą się również takie istotne zmiany, jak między innymi: 

• Zrezygnowano z dzielenia na podtypy zaburzeń psychotycznych – schizofrenii, zaburzeń urojeniowych i schizoafektywnych; 
• Nazwę “zaburzenia nerwicowe” zastąpiono mniej stygmatyzującym określeniem “zaburzenia lękowe”. Dla zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych wyróżniono natomiast nową, odrębną kategorię, w której znalazły się nowe jednostki chorobowe (które łączy ze sobą występowanie objawów kompulsywnych, ale które różnią się pomiędzy sobą specyfiką); 
• Wyróżniono tzw. zaburzenia związane z cierpieniem cielesnym, czyli trudności psychiczne wiążące się z przeżywaniem przewlekłego bólu; 
• W kategorii uzależnień wyróżniono uzależnienie od hazardu (“zaburzenie używania hazardu”) oraz od gier (“zaburzenie związane z graniem”); 
• Opracowano nową kategorię problemów psychicznych występujących w związku z ciążą, porodem i połogiem, w której uwzględniono specyficzne dla tego okresu zaburzenia nastroju oraz zaburzenia psychotyczne.  

Kalina Chodzicka, dr

Lekarka specjalistka psychiatra, na co dzień aktywnie współpracująca z psychoterapeutami. Ma doświadczenie w wystąpieniach na konferencjach i w prowadzeniu szkoleń, w tym w prowadzeniu zajęć dla studentów szóstego roku Wydziału Lekarskiego. Autorka „ICD-11: najważniejsze zmiany w klasyfikacji chorób”. Od początku swojej działalności zawodowej jest szczególnie zaangażowana w walkę ze stygmatyzacją osób doświadczających zaburzeń psychicznych.

Czytaj więcej…

Serdecznie zapraszamy do udziału w szkoleniu online z cyklu Akademia Terapeuty PsychoMedic.pl, przygotowanego z myślą o wszystkich, którzy pracują z Pacjentami doświadczającymi trudności natury psychicznej, i którzy chcą pracować zgodnie z najnowszym stanem wiedzy.

Trzygodzinny webinar, który poprowadziła specjalistka kliniki PsychoMedic.pl, dr Kalina Chodzicka, kompleksowo przygotowuje do wprowadzenia do swojej praktyki zasad i wytycznych wywodzących się z nowej edycji klasyfikacji chorób: ICD-11.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, kliknij.

FAQ