Jak to jest, że uczymy się na błędach?
O prawdziwości powiedzenia, że uczymy się na błędach nie trzeba nikogo przekonywać. Okazało się, że argumentów za tym dostarcza również aktywność mózgu. Biologia wyposażyła nasz w bardzo chytry mechanizm. Okazało się, że mózg włącza mechanizmy dostarczające nam dużej przyjemności oraz zadowolenia, gdy jesteśmy skonfrontowani z sytuacją, w której poprzednio popełniliśmy błąd, a obecnie mamy szansę na świadomie poprawie swojej reakcji i NIE popełnienie tego błędu po raz drugi.
Aby wyjaśnić sens tego odkrycia, należy wprowadzić rozróżnienie pomiędzy dwoma sposobami uczenia się, jakich mózg używa w swojej codziennej pracy:
- Nauka w oparciu o negatywne skojarzenie, kiedy złe zachowanie jest karane; mózg tworzy negatywne skojarzenie z danym wydarzeniem, a człowiek konsekwentnie będzie go unikał.
- Nauka polegająca na pozytywnym wzmocnieniu, gdzie mózg będzie umacniał człowieka w działaniu i nagradzał za jego wykonywanie.
Badacze z Uniwersytetu Kalifornijskiego zaprojektowali specjalnie badanie z użyciem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI), który pokazuje bieżącą aktywność mózgu w czasie aktywności człowieka. Procedura uwzględniała obydwa rodzaje uczenia wymienione powyżej oraz dodatkowo, jako główny cel, serię zadań, gdzie badani mogli wykazać się, czy zdołali wyciągnąć wnioski z zadań, które wykonali nieprawidłowo po przejściu całego poprzedzającego treningu.
Skaner mózgu pokazał jasno, że u osób, które faktycznie nauczyły się na swoich błędach i poprawnie rozwiązywały zadania, które wcześniej im nie wychodziły, inna była aktywność układu nerwowego. Porównanie warunków badawczych – nauki ze wzmocnieniem negatywnym, nauki ze wzmocnieniem pozytywnym oraz nauki na błędach, pokazało, co następuje. Jeśli damy dla mózgu szansę na wykazanie się swoją plastycznością, oferując mu czas na analizę sytuacji i znalezienie relacji przyczynowo-skutkowych, okaże się, że ową naukę na błędach mózg potraktuje nie jako wzmocnienie negatywne (bo przecież skoro popełniliśmy błąd i zostaliśmy ukarani, lepiej od tego uciekać…), lecz jako… nagrodę i pozytywne wzmocnienie! Zasadniczo, gdy człowiek nie popełnia drugi raz tego samego błędu, mózg go wynagradza, włączając struktury zwane układem nagrody. Zupełnie inną aktywność obserwuje się w przypadku stosowania wzmocnień negatywnych. Można podsumować to mówiąc, że dla mózgu uczenie się z porażką po drodze jest równoznaczne z wykonaniem zadania prawidłowo pierwotnie.
Jakie wnioski możemy wyciągnąć z tych doniesień? Badacze sugerują, że dzięki temu wiemy, że warto sobie wybaczać i nie bać się porażek, a raczej traktować je czysto instrumentalnie jako źródło wiedzy na przyszłość. Ewidentnie nawet w mózgu ludzkim, wykształtowanym przez tysiące lat ewolucji, jest przewidziane miejsce na naukę na błędach.