Psycholog, psychiatra: kiedy i w jaki sposób mogą pomóc kobiecie w ciąży?
Ciążę uznaje się za jeden z najważniejszych i najlepszych, najbardziej niezwykłych okresów w życiu kobiety. I rzeczywiście, często tak jest – co nie zmienia faktu, że ciąża może być także okresem dużego lęku przed tym, co nieznane, i przeżywaniu wątpliwości odnośnie tego, czy uda się podołać roli mamy. Okres ciąży może być również czasem mierzenia się z obniżonym nastrojem: czy to z powodu gwałtownych zmian w gospodarce hormonalnej kobiety, czy też trudnej sytuacji życiowej. Niezależnie od tego, przez jakie trudności i z jakiego powodu przechodzi kobieta, psycholog/psychoterapeuta i psychiatra mogą być dla niej realnym wsparciem. Opisujemy dla Was najczęstsze problemy psychiczne w ciąży oraz formy pomocy, jakie może w takiej sytuacji zaproponować specjalista od zdrowia psychicznego.
Obniżony nastrój / stany depresyjne
Dość powszechnie mówi się o depresji poporodowej oraz o tzw. baby blues, czyli przejściowym obniżeniu nastroju bezpośrednio po porodzie. Ze stanami depresyjnymi mierzą się jednak również kobiety będące w ciąży, o czym mówi się znacznie rzadziej. Trudności te mogą mieć podłoże hormonalne (czyli wiązać się np. z gwałtownym wzrostem estrogenów i progesteronu w organizmie – tych samych hormonów, których kaskadowy spadek po porodzie też może dać objawy przypominające depresyjne). Powodem obniżonego nastroju może być również trudna sytuacja przyszłej Mamy – problemy w związku, wizja samotnego macierzyństwa czy choćby brak zaufanej osoby w otoczeniu, z którą można porozmawiać o swoich lękach, to tylko niektóre z nich. Problemy psychiczne w ciąży są jednocześnie niestety często lekceważone i utożsamiane z typowymi dokuczliwościami tego stanu. Smutne statystyki wskazują, że profesjonalną pomoc otrzymuje zaledwie około 20% kobiet zmagających się z epizodem depresyjnym w trakcie ciąży.
Warto zachować czujność – czy to na własny stan, czy na kondycję psychiczną bliskiej osoby w ciąży ze swojego otoczenia. Faktem jest, że niektóre z objawów depresji są jednocześnie objawami pojawiającymi się wskutek zmian fizjologicznych w organizmie kobiety. Te „podobne” symptomy, które może dawać zarówno depresja, jak i ciąża (w szczególności pierwszy i trzeci trymestr) to:
- zmniejszenie energii, męczliwość;
- trudności z koncentracją uwagi;
- trudności z zasypianiem lub nadmierna senność;
- zaburzenia apetytu.
Są to jednak objawy, które współczesna medycyna pomaga łagodzić. Warto zadbać o siebie i skonsultować się z lekarzem psychiatrą, jeśli leki lub metody łagodzenia takich objawów – zalecone przez położnika prowadzącego ciążę – nie skutkują, jeżeli wyżej wymienione objawy znacząco utrudniają funkcjonowanie albo łączą się (od co najmniej 2 tygodni) z innymi symptomami – takimi jak:
- obniżony nastrój i/lub brak sił do działania;
- utrata zdolności do czerpania radości z tego, co wcześniej sprawiało przyjemność;
- niska samoocena, kryzys wiary w siebie;
- pesymistyczne myśli o sobie i przyszłości;
- przeżywanie poczucia winy bez konkretnego powodu.
Depresja i inne problemy psychiczne w ciąży – jak wygląda leczenie?
Jedną z częstych obiekcji, jakie mają ciężarne przed zgłoszeniem się po pomoc do psychiatry, jest obawa o to, czy przepisane przez lekarza leki nie zaszkodzą dziecku. Warto podkreślić, że to bezpodstawna obawa – istnieje spora grupa leków przeciwdepresyjnych, które (jak wykazały liczne badania) są bezpieczne zarówno dla ciężarnych, jak i dla płodu. Negatywny, udokumentowany wpływ na zdrowie rozwijającego się dziecka ma natomiast nieleczona depresja.
Jeżeli objawy depresji nie są u kobiety w ciąży bardzo nasilone, lub jeśli z jakiegoś powodu istnieją u niej przeciwwskazania do stosowania farmakoterapii, zaleca się psychoterapię jako równie skuteczną metodę leczenia zaburzeń nastroju. Psychoterapeuta może przynieść kobiecie ogromną ulgę poprzez samo okazanie jej zrozumienia i nieoceniania jej trudności psychicznych czy lęków. Może również wesprzeć ciężarną, ucząc ją radzenia sobie z objawami cierpienia psychicznego, oraz pomagając dotrzeć do psychologicznych przyczyn tego, dlaczego wystąpiła u niej depresja (przyczyny te mogą leżeć np. w negatywnych przekonaniach na temat macierzyństwa czy trudnych relacjach z własną matką). Wreszcie ogromnie ważne jest to, że terapeuta po prostu towarzyszy kobiecie w jej przygotowaniach do macierzyństwa i po narodzeniu dziecka. Profesjonalne wsparcie jest w stanie przynieść trwałą poprawę stanu psychicznego i sprawić, że jakość życia młodej matki będzie nawet wyższa, niż przed ciążą i przed wystąpieniem epizodu depresyjnego.
Bardzo ważne jest również, aby kobieta, która jeszcze przed ciążą korzystała z pomocy psychoterapeuty i/lub lekarza psychiatry, nie przerywała leczenia! Jeśli dowiedziałaś się, że jesteś w ciąży, postaraj się jak najszybciej skontaktować ze swoim lekarzem prowadzącym – wspólnie ustalicie, w jaki sposób masz przyjmować leki, czy je odstawić, czy zmienić. Kontynuuj też spotkania ze swoim psychoterapeutą, który pomoże Ci naszykować się na zmiany w życiu.
Uczucie ciągłego niepokoju, lęk przed porodem – tokofobia
Problemy psychiczne w ciąży często obejmują również przewlekłe doświadczanie niepokoju i lęku. Czasem jest to bliżej niesprecyzowane uczucie „ciągłego zamartwiania się”, czasem zaś niepokój dotyczy tego, czy na pewno poradzę sobie w roli matki albo czy w trakcie porodu nie stanie się – mi albo dziecku – nic złego.
W przypadku silnego doświadczania lęku w okresie ciąży, metodą leczenia „pierwszego rzutu” jest psychoterapia. Pozwala ona na zrozumienie swojego niepokoju, zaakceptowanie go i radzenie sobie z nim. Szczególną odmianą lęku doświadczanego w trakcie oczekiwania na dziecko jest jednak lęk przed porodem, opisywany w psychiatrii jako tokofobia. Kobieta nią doknięta boi się nie tylko bólu, ale również śmierci własnej i/lub dziecka, a także urodzenia dziecka ciężko chorego lub z niepełnosprawnością. Strach wiąże się też z brakiem zaufania do personelu medycznego. Tokofobia może być zarówno pierwotna – u kobiet, które nigdy nie rodziły – jak i mieć charakter wtórny, o czym mówi się, gdy za lękiem przed porodem stoją trudne doświadczenia z wcześniejszej ciąży (poronienie lub poważne komplikacje/brak wsparcia ze strony personelu medycznego w trakcie ciąży i porodu).
Objawy tokofobii przypominają te, które dają inne zaburzenia lękowe. Ich przyczyny koncentrują się jednak stricte wokół sytuacji ciąży i porodu. Należą do nich:
- koszmary senne,
- natrętne, katastroficzne myśli dotyczące porodu i komplikacji okołoporodowych,
- niepokój,
- drażliwość,
- bóle głowy i brzucha, wymioty (pojawiają się częściej niż u innych ciężarnych),
- problemy z koncentracją i wykonywaniem codziennych obowiązków (spowodowane nieustannym lękiem). ’
- Zdarza się, że objawy te są na tyle nasilone, że jedynym rozwiązaniem jest umożliwienie kobiecie urodzenia dziecka przez cesarskie cięcie. Nasi lekarze psychiatrzy wystawiają zaświadczenia o rozpoznaniu tokofobii, która jest dla ginekologa-położnika poważnym wskazaniem do skierowania ciężarnej do porodu poprzez cesarskie cięcie. Silny stres i strach mogą bowiem doprowadzić do niezamierzonego braku współpracy ciężarnej z personelem medycznym podczas porodu naturalnego – taka sytuacja jest zaś potencjalnie niebezpieczna zarówno dla rodzącej kobiety, jak i jej dziecka.
Specjalistów zainteresowanych tym, jak wspierać kobietę w ciąży, zapraszamy na nasze wydarzenia:
Kolejną edycję szkolenia online „Pomoc psychologiczna w ciąży i w pierwszych miesiącach życia dziecka” – warsztat z cyklu Akademia Terapeuty.
Stacjonarne szkolenie „Psychika kobiety”, w którym przyjrzymy się między innymi zagadnieniu ciąży jako kryzysu rozwojowego.
