Uwaga na brzydkie słowa, czyli jak unikać stygmatyzacji osób doświadczających zaburzeń psychicznych
Zaburzenia psychiczne nie są powodem do wstydu, psychiatra i psycholog to specjaliści jak wszyscy inni, a zdrowie psychiczne jest ważne tak samo, jak fizyczne – to fakty, które są na szczęście coraz powszechniej znane i akceptowane. Jednocześnie jednak większość z nas nadal nie wie, jak mówić o zaburzeniach psychicznych, a przede wszystkim jak określać osoby i jak zwracać się do osób, które cierpią z ich powodu.
To temat-rzeka, który warto byłoby omówić pod kątem każdej jednostki chorobowej, nie tylko związanej ze zdrowiem psychicznym. Dziś prezentujemy Wam przegląd nazewnictwa w odniesieniu do tych trudności psychicznych, które budzą najwięcej niepewności i kontrowersji. Tłumaczymy, jak i dlaczego mówić nie należy, i przede wszystkim czym możemy zastąpić wspomniane w tytule artykułu „brzydkie słowa”.
Zaburzenia osobowości z pogranicza, tzw. borderline
To jedno z tych zaburzeń, które – w szczególności w ostatnich latach – stało się bardzo „filmowe”. Osoby z doświadczeniem tego zaburzenia są przedstawiane jako impulsywne, egoistyczne i skłonne do wykorzystywania innych do swoich celów, a czasem pozbawione jakiejkolwiek kontroli nad swoim zachowaniem. Zaburzenie osobowości z pogranicza należy również do jednego z najbardziej stygmatyzowanych przez środowisko medyczne – nawet lekarzy psychiatrów i psychoterapeutów. Stąd też wynikają pewnie obraźliwe określenia:
„Border”/”Borderka”
czy
„Ktoś z borderem”
„Ef 60” (to nawiązanie do numeru statystycznego tego zaburzenia w międzynarodowej klasyfikacji chorób).
Jakie są fakty?
Osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline faktycznie doświadczają niekiedy trudności z zapanowaniem nad emocjami, które są bardzo intensywne. Ich nastroje często ulegają wahaniom. Zmagają się też z poczuciem pustki, za którym idą częste wśród osób doświadczających tego zaburzenia akty autodestrukcji, samookaleczanie się i myśli samobójcze.
Pacjenci, którzy doświadczają zaburzeń z pogranicza, są jednak zdolni także do empatii i współczucia. Są różni, mają różne potrzeby, upodobania i preferencje. Wielu z nich dostrzega cierpienie, które ich zachowanie wywołuje w bliskich, i to staje się ich główną motywacją do poszukiwania profesjonalnej pomocy. Psychoterapia, która stanowi główną metodę leczniczą przy tym zaburzeniu, jest dla nich ogromnie trudną i pełną wyrzeczeń emocjonalnych pracą.
Zaburzenie osobowości typu borderline nie jest także winą osoby, która cierpi z jego powodu – wśród możliwych przyczyn doświadczania trudności osobowościowych wyróżnia się obecnie czynniki genetyczne, związane z czynnością mózgu oraz doświadczonymi w dzieciństwie traumami.
Jak można mówić o osobach z tym rozpoznaniem?
- Osoba z doświadczeniem zaburzenia z pogranicza/zaburzeń typu borderline
- Osoba doświadczająca trudności osobowościowych
- Osoba zmagająca się z zaburzeniem z pogranicza/osobowości typu borderline
Co ważne: powyższe „nazwy” są jedynie propozycjami. Używając ich możemy mieć pewność, że nikogo nie obrażamy. Warto jednak pamiętać, że Pacjenci nazywają czasem siebie wzajemnie lub siebie samych np. „Borderami”. Może im to pomagać radzić sobie ze stygmą i rozładowywać napięcie. W takiej sytuacji tego rodzaju „nazewnictwo” powinniśmy zaakceptować.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu
Nadal kojarzone są ze znacznym upośledzeniem życia zawodowego i społecznego oraz niezdolnością do odnalezienia się we współczesnym świecie. Często spotykane (i nieprawidłowe) określenia na osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu to:
- Autystyk;
- Autysta;
- Ktoś chory na autyzm;
- Ktoś z autyzmem.
Jakie są fakty?
Zaburzenia ze spektrum autyzmu – jak sam człon „spektrum” w nazwie wskazuje – charakteryzują się całym kontinuum objawów o różnym nasileniu. Wśród osób w spektrum autyzmu odnajdziemy zarówno ludzi, którzy dzięki terapii funkcjonują bardzo dobrze, jak i tych, którzy faktycznie potrzebują wsparcia przy codziennych czynnościach. Tak czy siak – autyzm nie definiuje osoby jako takiej, jest jedynie częścią jej tożsamości. Nie jest także uznawany za chorobę sensu stricte, a za zaburzenie neurorozwojowe wpływające na pewne sfery życia.
Stąd też najbezpieczniejsze określenie dla osób z tym rozpoznaniem to:
- Osoba z doświadczeniem zaburzeń ze spektrum autyzmu;
- Osoba w spektrum autyzmu.
Schizofrenia
To bardzo złożone, trudne w leczeniu i często budzące przerażenie zaburzenie. Faktem jest, że jest jedną z najpoważniejszych chorób psychicznych, a w czasie jej epizodów tożsamość człowieka ulega swojego rodzaju rozpadowi.
Jakie są fakty?
Ludzie doświadczający schizofrenii i innego rodzaju psychoz zmagają się z ogromną społeczną stygmatyzacją, a nierzadko także z autostygmatyzacją (czyli brakiem akceptacji dla własnej choroby psychicznej). To otoczenie ma największą rolę w tym, aby osoby zmagające się z tą chorobą miały przestrzeń do zaakceptowania własnych trudności, efektywnego pełnienia ról społecznych i budowania własnej tożsamości poza chorobą. Wiele z nich – pomimo gigantycznego wyzwania, jakie rzuca im ta choroba – jest w stanie założyć rodzinę, być dobrymi pracownikami i przyjaciółmi.
Dlatego też wyrzućmy ze swojego słownika określenia:
- Schizofrenik;
- Psychotyk;
- Osoba psychotyczna/ktoś psychotyczny;
A zastąpmy je określeniami:
- Osoba z doświadczeniem schizofrenii/zaburzeń psychotycznych/psychozy.
Niepełnosprawność intelektualna i fizyczna
W tym miejscu trochę historii:
Nazewnictwo w odniesieniu do osób z niepełnosprawnościami uległo przez ostatnie stulecie ogromnej rewolucji. Jeszcze na początku XX wieku o osobie z niepełnosprawnością (w szczególności intelektualną) powiedziałoby się „imbecyl”, „debil”. Z czasem te najbardziej pejoratywne określenia zostały zastąpione poprzez sformułowanie „upośledzenie” i przymiotnik „upośledzony”. Ostatecznie i te zostały wyparte przez określenia „niepełnosprawny” i „osoba niepełnosprawna”, które funkcjonują do dziś.
W przypadku osób zmagających się z niepełnosprawnością powinniśmy jednak pamiętać – tak samo, jak w przypadku osób z doświadczeniem schizofrenii i zaburzeń ze spektrum autyzmu – że ich trudności ich nie definiują. Są jedynie pewnym elementem, na które składa się ich życie. Utrudnieniem, które każda spośród osób z niepełnosprawnością stara się pokonać na tyle, na ile jest w stanie.
Stąd aktualnie rekomenduje się używanie sformułowań:
- Osoba z niepełnosprawnością;
A coraz częściej także:
- Osoba z doświadczeniem niepełnosprawności.