Żałoba – czym jest i jak sobie z nią radzić?
Nie mieszkasz w Warszawie? Sprawdź, gdzie jeszcze się znajdujemy!
Śmierć jest zjawiskiem uniwersalnym i demokratycznym – spotykamy się z nią bez względu na wiek, status materialny czy kulturę, w której żyjemy. Na którymś z etapów życia, każdy człowiek stanie przed koniecznością mierzenia się ze stratą bliskiej osoby oraz z żałobą po mamie, po tacie, po dziadku, po babci, po mężu czy po żonie. Żałoba w rodzinie to zjawisko, z którym możemy się uporać wtedy, gdy je zrozumiemy i choć spróbujemy zaakceptować, a także zapewnimy sobie i bliskim spokojne warunki do przeżywania smutku. Sposoby na to, jak przeżywać żałobę, mogą też się różnić u różnych członków rodziny, co jest całkowicie naturalne – warto pamiętać, że każda osoba ma prawo do własnych emocji i reakcji.
Nie musisz przechodzić w pojedynkę przez etapy żałoby. To, że jest nam potrzebna pomoc w okresie przeżywania straty, nie jest wyrazem słabości ani powodem do wstydu. Żałoba w rodzinie może budzić wiele emocji, nie tylko smutek, ale również złość, tęsknotę, a nawet lęk. Te wszystkie stany emocjonalne czasami powodują pogorszenie codziennego funkcjonowania i nie zawsze udaje się poradzić sobie z nimi samemu. Szczególnie duże trudności mogą pojawiać się przy takich dramatach, jak żałoba dziecka po stracie rodzica czy żałoba doświadczana w dorosłości, ale po stracie szczególnie ważnej i ukochanej dla nas osoby. Nierzadko też, niezależnie od wieku, pojawia się tzw. depresja w żałobie.
Czym jest żałoba?
Intuicyjnie wszyscy wiedzą, czym jest żałoba. W rozumieniu psychologii, żałoba to stan po utracie kogoś bliskiego, który wiąże się z kryzysem emocjonalnym i życiowym, zmuszając do uruchomienia zasobów i mechanizmów radzenia sobie ze stresem. Żałoba budzi liczne, bardzo silne emocje i trwa co najmniej kilka miesięcy, przez co można ją porównać również do wyczerpującej choroby.
Ważną rzeczą, którą warto wiedzieć o żałobie jest to, że smutek i żal po śmierci bliskiej osoby są nie tylko fizjologiczną i emocjonalną, ale też przede wszystkim całkowicie naturalną reakcją. Paradoksalnie jedną możliwością, aby uporać się ze stratą, jest właśnie żałoba– objawy i etapy tego procesu łączą większość osób, które ją przeżywają. Nie ma żadnej metody, która mogłaby skrócić ten proces: zawsze potrzebny jest czas, życzliwość do samego siebie oraz przestrzeń i możliwie jak najbardziej komfortowe warunki do przeżywania smutku, który z czasem przemija, a człowiek po stracie godzi się z utratą i na swój sposób wpisuje ją w historię życia. Przechodzenie żałoby może być jednak odrobinę „lżejsze”, jeżeli skorzystamy z profesjonalnego wsparcia psychologa i/lub psychiatry.
Jak może pomóc psycholog i psychiatra?
„Jak zmagać się ze stratą?” – to prawdopodobnie najczęstsze pytanie, które zadajemy sobie po stracie bliskiego. Często osoby pogrożone w żałobie, szukając metod na to, jak sobie radzić, odczuwają bezsilność wobec kryzysu, przez który przechodzą. Choć rzeczywiście nie da się przyspieszyć procesu godzenia się ze stratą, można poszukać dla siebie indywidualnej drogi, która sprawi, że cierpienie będzie choć odrobinę prostsze do zniesienia.
Żałoba – psychiatra. Kiedy skorzystać z jego pomocy?
W niektórych przypadkach ból po śmierci ukochanej osoby jest tak silny, że potrzebna jest natychmiastowa interwencja psychiatryczna. To takie sytuacje, w których bez pomocy medycznej nie nastąpi zaadaptowanie się do nowej sytuacji i reorganizacja życia po początkowych fazach żałoby. Tak zwana żałoba powikłana (inna nazwa to „żałoba patologiczna”) jest podstawą do tego, by skonsultować się z lekarzem psychiatrą i otrzymać życzliwe wsparcie Specjalisty. Nie należy obawiać się farmakoterapii: leki przeciwlękowe czy stabilizujące nastrój mogą pomóc przejść przez najtrudniejszy okres kryzysu, a następnie przez proces adaptacji do nowej sytuacji, którym powinna zostać zwieńczona żałoba. Pomoc lekarska powinna zostać udzielona przede wszystkim w sytuacji wystąpienia objawów takich, jak: uczucie rozpaczy lub beznadziei całkowicie odbierające siły do działania, utrzymująca się powyżej kilku dni niezdolność do wywiązywania się ze swoich kluczowych obowiązków (np. opieki nad dziećmi), myśli samobójcze, tendencje agresywne względem siebie lub otoczenia. Takie stany pojawiają się szczególnie często wtedy, gdy śmierć bliskiej osoby jest nagła lub dochodzi do niej w szczególnie dramatycznych okolicznościach.
Do psychiatry może zgłosić się także każda osoba przeżywająca smutek i żal po bliskiej osobie, którą niepokoi intensywność objawów i czas ich trwania. To, ile trwa żałoba, jest kwestią bardzo indywidualną, ale czasami Pacjent może mieć przeczucie, że w jego przypadku trudne stany emocjonalne występują już za długo. Większość Specjalistów jest zdania, że w przypadku utraty najbliższej osoby, głęboka żałoba trwa około roku, zaś za patologicznie przedłużającą się żałobę uważa się taką, której objawy utrzymują się powyżej dwóch lat.
Żałoba – pomoc psychologa. Kiedy zapisać się na wizytę?
Żadna osoba doświadczająca straty nie powinna przechodzić przez ten proces sama. To czas doświadczania trudnych i intensywnych emocji, spadku energii i koncentracji, a często też trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków. To ważne, aby mieć przy sobie wówczas bliskie i zaufane osoby, jednak żałoba w rodzinie czasami powoduje trudności w komunikacji: choć nikt nie chce pozostawać w tym kryzysie sam, to czasami trudno jest otworzyć się przed członkiem rodziny. Zdarza się również czasami, że człowiek nie ma przy sobie nikogo, z kim „współdzieli” stratę i nie otrzymuje wsparcia emocjonalnego od swojego otoczenia.
W takich chwilach może pomóc psycholog lub psychoterapeuta. Wyjaśni, czym jest żałoba, na czym polegają fazy żałoby i pomoże Ci przez nie krok po kroku przejść, okazując swoją empatię i cierpliwość. Na wizytę u psychologa może zapisać się każda osoba w żałobie – to pomoc dostępna dla wszystkich, niezależnie od czasu przeżywania objawów lub ich intensywności.
Fazy żałoby: jak przebiega żałoba?
Nie jest ważne tylko to, ile trwa żałoba – fazy po stracie bliskiej osoby i ich kolejność również mają duże znaczenie dla ponownej adaptacji do życia i powrotu do codziennego funkcjonowania. Uważa się, że istnieją cztery etapy żałoby, które w naturalny sposób przeprowadzają człowieka przez cierpienie i kryzys.
Pierwsza faza to szok i zaprzeczenie, która pojawia się bezpośrednio po otrzymaniu wiadomości o śmierci bliskiej osoby. To forma reakcji obronnej organizmu, która może trwać od kilku godzin do nawet kilku dni. Następnie pojawia się etap tęsknoty i złości. W tym momencie osoba w żałobie uświadamia sobie, że stało się coś nieuchronnego i do głosu zaczynają dochodzić smutek i tęsknota, ale również złość na świat, innych ludzi, a czasami także na samego zmarłego. Jeśli śmierć poprzedziła długa i trudna choroba, wśród emocji na tym etapie może pojawić się też ulga, że bliska osoba już nie cierpi. To również normalne emocje i reakcje.
Kolejna faza żałoby to dezorganizacja i rozpacz, która jest reakcją na to, co działo się podczas drugiego etapu – z jednej strony żywa jest świadomość, że bliski nie wróci, z drugiej zaczynamy myśleć o tym, że musimy żyć dalej, ale nie wiemy, jak to zrobić. To wyczerpujący moment, w którym ważne jest zrozumienie, że powrót do życia sprzed żałoby jest niemożliwy, jednak nadal można wieść dobre życie. „Prawidłowe” przejście przez tę fazę prowadzi nas do kolejnej, którą jest akceptacja, wieńcząca proces żałoby.
Żałoba u dzieci – o czym pamiętać i jak pomóc najmłodszym?
Żałoba u dzieci to szczególna sytuacja straty. W zależności od tego, w jakim wieku jest dziecko, będzie ono wymagało innego rodzaju wsparcia i innego sposoby wyjaśnienia tego, co się stało. Żałoba dziecka po stracie rodzica, po bracie czy po siostrze nie powinna być przez dorosłych ignorowana – nawet jeśli pociecha nie do końca zdaje sobie sprawę z tego, co się wydarzyło, powinna zostać objęta pomocą. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy jej opiekunowie sami są pogrążeni w głębokiej żałobie i trudno jest im zatroszczyć się jeszcze o emocje małego człowieka.
Bardzo ważne jest, aby mówić dzieciom prawdę dotyczącą śmierci bliskiej osoby i zostawić im przestrzeń na zadawanie pytań, wyrażanie emocji i własne przemyślenia. Istotne jest to, aby dziecko nie zostało same ze swoimi odczuciami i myślami, a mogło się nimi podzielić. Nieprawidłowy przebieg żałoby u dzieci może charakteryzować się m.in. zachowywaniem się tak, jakby nic się nie stało, dlatego warto obserwować w tym czasie dziecko.
Czy istnieje nieprawidłowy przebieg żałoby? Czym jest żałoba powikłana?
Szczególnym typem przeżywania straty jest żałoba powikłana. To tzw. patologiczny przebieg żałoby, który dotyczy około 1 na 10 osób doświadczających straty i objawia się przede wszystkim trudnością z przejściem z początkowych faz żałoby do akceptacji nowej sytuacji.
Warto pamiętać, że osoba, którą dotknęła patologiczna żałoba (bardziej szczegółowo opisaliśmy to zjawisko w akapicie wyżej), wymaga profesjonalnej pomocy. W takim przypadku naturalny proces godzenia się ze stratą zostaje bowiem zaburzony, a patologiczny przebieg żałoby może mieć konsekwencje dla zdrowia fizycznego i psychicznego.
