Czy psychika wpływa na zdrowie? Fakty i mity
Oczywistym jest, że gdy otrzymamy diagnozę poważnej choroby lub cierpimy z powodu silnego i/lub przewlekłego bólu, w jakiś sposób cierpi na tym nasza psychika – jesteśmy smutni, sfrustrowani lub wystraszeni. Często jednak zapominamy, że zależność między umysłem a ciałem działa także w drugą stronę. Gdy w naszym wewnętrznym świecie dzieje się coś trudnego, nasze ciało może odczuwać tego skutki. Przyjrzyjmy się więc temu, czy psychika wpływa na zdrowie? A jeśli tak, to w jaki sposób?
Czy to zawał, czy to mój lęk? Stan psychiczny a zdrowie fizyczne
Najprostszym przykładem zależności „stan psychiczny a zdrowie” jest mechanizm napadów paniki. Mechanizm ten łatwo zrozumieć, ale samo pokonanie ataków lękowych nie jest łatwym zadaniem. Epizody lęku każdorazowo są bardzo trudnym doświadczeniem dla Pacjenta(-ki).
Do gabinetów kardiologów – a czasem i na pogotowie – często trafiają zaniepokojone osoby, które opisują, że spotkało je ostatnio coś bardzo niepokojącego, i że chyba coś dzieje się z ich sercem. Nagle zaczęły szybciej oddychać i pomimo wysiłków nie były w stanie odzyskać tchu, pociły im się dłonie, serce z każdą sekundą biło coraz szybciej. W wyniku niedotlenienia pojawiły się mroczki przed oczami i zaburzenia równowagi.
W wielu takich przypadkach okazuje się jednak, że układ krążenia pracuje bez zarzutu. Przyczyną dziwnego ataku nie była także astma ani inne choroby pulmonologiczne. To oznacza, że Pacjent(k)a doświadczył(a) ataku paniki (określanego również jako: napad paniki, napad lękowy, atak lęku itp.)
Jak to się stało?
- Atak paniki zaczyna się od zauważenia przez osobę, że w jej organizmie zaszła jakaś zmiana – na przykład zrobiło jej się duszno w autobusie albo zaczęła ciężko oddychać, czekając pod salą na egzamin ustny.
- Ta zmiana to albo reakcja na stres (czyli przykład zależności „psychika a zdrowie”) albo naturalna i niegroźna reakcja naszego ciała na otoczenie, w jakim się znajdujemy – nic dziwnego, że trudno Ci oddychać pełną piersią, skoro jesteś w przeładowanym autobusie, gdzie są zamknięte okna, nie masz miejsca siedzącego, a z każdej strony „ściskają” Cię inni pasażerowie.
- Objawy mnożą się i nasilają, jeśli niewłaściwie zinterpretujemy pierwsze doznania z ciała – lekkie duszności przed egzaminem są sygnałem, że odczuwamy silny niepokój, a nasz organizm potrzebuje ukojenia – np. poprzez powtarzanie sobie w głowie wspierających myśli, rozmowę z kimś lub zwykłe odwrócenie uwagi. Jeśli autobus jest tak zatłoczony, że nie jesteś w stanie złapać w nim tchu, to może warto z niego wysiąść. Jeżeli jednak osoba zamiast tego zaczyna myśleć „o Boże, muszę jak najszybciej przestać tak dyszeć, bo inaczej zaraz zacznę się hiperwentylować i zemdleję” albo „dzieje się coś bardzo złego, to chyba zawał”, poziom lęku rośnie, a nasze samopoczucie drastycznie się pogarsza.
Przeczytaj także:
Atak paniki: co robić, gdy dopadnie Ciebie lub kogoś z Twojego otoczenia?
Ataki paniki a zdrowie – to musisz wiedzieć!
Wpływ psychiki na zdrowie fizyczne – objawy i zaburzenia psychosomatyczne
Atak paniki zazwyczaj przychodzi nagle i mija relatywnie szybko (w ciągu kilku-kilkunastu minut lub maksymalnie kilku godzin). Odpowiedź na pytanie: czy psychika wpływa na zdrowie jest jednak twierdząca także w przypadku tych osób, które zmagają się z różnymi dolegliwościami przez miesiące lub przez lata.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych – ICD-10 w kategorii trudności psychicznych wyróżnia zaburzenia występujące pod postacią somatyczną. Diagnozuje się je u tych Pacjentów, którzy od dłuższego czasu (co najmniej od 2 lat) mają różne nieprzyjemne objawy, których przyczyn nie udało się dotąd ustalić – pomimo licznych badań, stosowanych leków itp. Zaburzenia pod postacią somatyczną można podejrzewać także wtedy, gdy Pacjent(ka) faktycznie ma zdiagnozowane problemy zdrowotne, ale nie tłumaczą one tak nasilonych, zaostrzonych symptomów.
Takie dolegliwości w mniejszym lub większym stopniu dezorganizują życie osoby i sprawiają, że wycofuje się ona z różnych wyzwań i aktywności, jest drażliwa, często bierze zwolnienia lekarskie itp. Pojawienie się objawów – czego sam zainteresowany(-a) często nie zauważa – zbiegło się w czasie z czymś obciążającym psychicznie, stresującym wydarzeniem życiowym, konfliktami z bliskimi, utratą pracy, przechodzeniem żałoby, epizodem depresji itp. I to w tych czynnikach należy dopatrywać się faktycznych przyczyn pogorszenia samopoczucia.
Objawy psychosomatyczne mogą dotyczyć tak naprawdę każdego narządu, ale Pacjenci szczególnie często skarżą się na problemy trawienne, uporczywe swędzenie lub pieczenie, wykwity skórne, bóle głowy i kręgosłupa. Zaburzenia pod postacią somatyczną to to, co kiedyś określano m.in. jako nerwicę żołądka czy nerwicę skóry.
Czy problemy psychiczne wpływają na zdrowie i zwiększają ryzyko chorób?
Poprzednie dwa akapity dotyczyły sytuacji, w których stan psychiczny wpływa na samopoczucie na poziomie somatycznym. Faktem jest jednak, że istnieją choroby psychosomatyczne, czyli takie, które znajdują odzwierciedlenie w wynikach badań (w przeciwieństwie do zaburzeń pod postacią somatyczną), ale które często wywołują przewlekły stres i emocje Pacjenta(-ki), które nie mogły znaleźć ujścia. Przykładem może być tu historia Pacjentki, która przeszła przez bardzo trudny rozwód i nie uzyskała w tym czasie wystarczającego wsparcia emocjonalnego ani nie miała możliwości wyrażenia swojej złości czy rozgoryczenia. Wkrótce później zdiagnozowano u niej nadczynność tarczycy, choć wcześniej miała idealne wyniki.
Jednym ze specjalistów, który wniósł szczególnie dużo do rozumienia zależności między somą a psyche, był lekarz i psychoanalityk F.G. Alexander. To jemu zawdzięczamy tzw. chicagowską siódemkę, czyli listę chorób, które bardzo często (choć nie zawsze i nie tylko) są skutkiem przewlekłego stresu:
- choroba wrzodowa żołądka,
- nadciśnienie tętnicze,
- astma oskrzelowa,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalne choroby jelita grubego,
- nadczynność tarczycy,
- atopowe zapalenie skóry.
To, czy zdrowie psychiczne i fizyczne są powiązane, było również przedmiotem badań psychiatrów Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a. Holmes i Rahe są autorami Skali Oceny Społecznego Reagowania – to lista kilkudziesięciu najbardziej stresujących sytuacji w życiu człowieka, którym przypisano tzw. punkty stresu od 0 do 100. Indywidualnym wynikiem w skali jest suma punktów przypisanych do sytuacji, których doświadczyła dana osoba. Wieloletnie badania Holmesa i Rahe’a dowiodły, że wynik w skali jest ujemnie skorelowany ze stanem zdrowia: im więcej punktów otrzymała osoba, tym większe było ryzyko, że w przyszłości ciężko zachoruje.
Czy psychika wpływa na zdrowie? Tak, ale nie musi!
Ataki paniki, zaburzenia występujące pod postacią somatyczną i choroby psychosomatyczne łączy nie tylko fakt, że dowodzą zależności między somą a psyche. Lekarze opisują, że Pacjenci doświadczający dolegliwości o podłożu psychogennym bardzo często reagują nerwowo na sugestie, że warto przyjrzeć się swojemu zdrowiu psychicznemu i skonsultować trudności z psychologiem lub psychiatrą. Jeśli i Ty usłyszałeś(-aś) takie słowa, to pamiętaj, że nikt nie kwestionuje w ten sposób Twoich objawów ani nie sugeruje, że symulujesz lub że jesteś „wariatem”. Ból fizyczny, który jest w jakiś sposób związany z psychiką, jest jak najbardziej prawdziwy. Konsultacja psychiatryczna lub kilka sesji z psychoterapeutą może być jednak jedyną drogą do tego, by ustalić faktyczne źródło objawów i pozbyć się ich raz na zawsze.
Pamiętaj także, że sięgnięcie po wsparcie może uchronić Cię od zdrowotnych konsekwencji stresujących sytuacji. To, że doświadczyłeś(-aś) w swoim życiu licznych trudnych wydarzeń, nie skazuje Cię z definicji na poważne problemy zdrowotne. Ważne jednak, abyś rozładował(a) „energię psychiczną”, która gromadzi się w organizmie w trudnych chwilach. Jeśli czujesz, że w swoim otoczeniu nie masz wystarczającego wsparcia albo trudno Ci radzić sobie z emocjami, rozważ konsultację psychologiczną.