Główne nurty psychoterapii: jakie są i czym się od siebie różnią?
Psychoterapia (inaczej terapia psychologiczna) to forma leczenia trudności i zaburzeń psychicznych, której skuteczność została udowodniona naukowo. Nie wszyscy wiedzą jednak, że dwóch psychoterapeutów, którzy są w równym stopniu wykwalifikowani i profesjonalnie przygotowani do pracy z Pacjentem, przestrzegają etyki zawodowej i mają na swoim koncie liczne sukcesy, może pracować na dwa zupełnie różne sposoby. Wynika to z tego, że nie ma jednej ścieżki i zestawu metod, na które składałby się dobra psychoterapia. Nurty terapii to inaczej mówiąc szkoły psychologiczne, które w odmienny sposób wyjaśniają mechanizmy powstawania zaburzeń oraz proponują różne – choć równie skuteczne – metody ich leczenia. Zespoły koncepcji powstawania i utrzymywania się trudności psychicznych oraz technik ich leczenia określa się zbiorczo jako nurty psychoterapii.
Aktualnie można wyróżnić co najmniej kilkadziesiąt podejść psychoterapeutycznych: w tym główne nurty psychoterapii, których możemy doliczyć się od 7 do 10. Istnieje kilka głównych nurtów (np. psychodynamiczny czy poznawczo-behawioralny), w ramach których powstały różne szkoły – te czerpią z głównych założeń poszczególnych nurtów, ale różnią się między sobą konkretnymi proponowanymi sposobami pracy psychoterapeutycznej. Wszystkie nurty psychoterapii, które zostały uznane naukowo, charakteryzuje się udowodnioną skutecznością w leczeniu zaburzeń. Jednocześnie niektóre nurty proponuje się do leczenia pewnych zaburzeń częściej, niż inne – na przykład nurt poznawczo-behawioralny (CBT) uznaje się za najskuteczniejszą i dającą najszybsze efekty metodę leczenia zaburzeń lękowych (w szczególności fobii). Wspólnym elementem każdego skutecznego nurtu psychoterapeutycznego jest natomiast zdrowa relacja terapeutyczna, czyli pełna wzajemnego zaufania, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji więź, jaka wytwarza się między Pacjentem a terapeutą. Umiejętność stworzenia jej i kierowania nią jest niezbędna, aby dobrze wykonywać zawód psychoterapeuty.
Najbardziej znane, a także najlepiej przebadane i uznane nurty psychoterapii, to:
Nurt psychodynamiczny
Najbardziej „klasyczne” nurty w psychoterapii czerpią z założeń ojca psychoterapii i psychoanalizy: Zygmunta Freuda. Aktualnie stosowana psychoterapia psychodynamiczna ma już oczywiście niewiele wspólnego z analizą na kozetce i zimną, niedostępną postacią analityka. Terapeuci psychodynamiczni za źródło trudności i zaburzeń psychicznych nadal uznają jednak nieświadome konflikty i trudne, czasami „wyparte” doświadczenia z dzieciństwa i w ogóle z przeszłości. Psychoterapia psychodynamiczna pozwala na zrozumienie doświadczanych konfliktów, rozwiązanie ich oraz „przeżycie do końca” i odreagowanie trudnych emocji, na które wcześniej nie miało się przestrzeni. Zmiana osobowości i dezadaptacyjnych mechanizmów postępowania, których źródło tkwi z reguły w konfliktach intrapsychicznych i przeszłości, to główny cel w przypadku tej formy leczenia, jaką jest psychodynamiczna psychoterapia. Nurty psychodynamiczny i psychoanalityczny to forma pomocy zalecana między innymi dla osób z zaburzeniami osobowości, zmagających się z przewlekłymi zaburzeniami depresyjnymi, niepowodzeniami w relacjach oraz takim, które chciałyby lepiej rozumieć siebie.
Poznawczo-behawioralny (CBT)
Główne założenie, jakim charakteryzuje się poznawczo-behawioralny nurt psychoterapii jest takie, że na nasz nastrój, doświadczane emocje i zachowania mają podstawowe przekonania o świecie i o samym sobie. Te kształtują się z reguły już w dzieciństwie i są źródłem tzw. myśli automatycznych, które determinują to, w jaki sposób interpretujemy swoją aktualną rzeczywistość i jak ją przeżywamy. Celem terapii poznawczo-behawioralnej jest uświadomienie Pacjentowi jego podstawowych przekonań i myśli automatycznych, jakie pojawiają się w jego umyśle w różnych sytuacjach, i modyfikacja ich na bardziej adaptacyjne. W trakcie terapii poznawczo-behawioralnej duży nacisk kładzie się także na podniesienie poczucia własnej wartości Pacjenta oraz naukę konkretnych umiejętności, np. asertywności czy samoregulacji emocji. Każda sesja ma z góry zaplanowany temat i ściśle ustalony przebieg. Częstym elementem terapii jest także zadawanie „prac domowych” (polegających np. na ćwiczeniu różnych nowych umiejętności), które zadaje Pacjentowi terapeuta. Nurt CBT jest zalecany m.in. dla osób z depresją, niską samooceną, zmagających się z różnymi zaburzeniami lękowymi (w tym z fobią społeczną) czy zaburzeniami psychosomatycznymi.
Aktualnie istnieją liczne nurty psychoterapii wywodzące się przede wszystkim z terapii poznawczo-behawioralnej, ale czerpiące jednocześnie z innych nurtów – to tzw. trzecia fala terapii CBT. Są to między innymi terapia schematu i terapia dialektyczno-behawioralna, szczególnie polecana osobom z zaburzeniem osobowości typu borderline.
Nurt systemowy
To nurt psychoterapii, w którym odbywa się najczęściej psychoterapia par i rodzin. Ta szkoła psychoterapeutyczna zakłada, że zaburzenia psychiczne Pacjenta są najczęściej reprezentacją trudności, jakie występują w rodzinie. Rodzinę określa się w tym nurcie właśnie jako system, w której poszczególni członkowie pozostają w nierozerwalnym układzie zależności i podlegają wzajemnym wpływom. Więcej o psychoterapii systemowej przeczytacie w naszym wcześniejszym wpisie blogowym.
Nurt humanistyczny
To nurt, który zapoczątkował psycholog i psychoterapeuta Carl Rogers w pierwszej połowie minionego wieku. Opiera się na przekonaniu, że Pacjent – przez psychoterapeutów humanistycznych nazywany Klientem – jest najlepszym ekspertem od samego siebie, a kluczem do poprawy stanu psychicznego jest relacja z terapeutą, który daje Klientowi bezwarunkową akceptację i możliwość rozwijania swojego potencjału i samodzielnego podejmowania wyborów. „Klasyczna” psychoterapia humanistyczna raczej nie jest już stosowana, ale na jej bazie powstały „pochodne” nurty psychoterapeutyczne, np. Gestalt (który czerpie dodatkowo z psychoanalizy). Prace Rogersa uświadomiły także terapeutom, że nie są tylko narzędziami, lecz aktywnymi uczestnikami procesu terapeutycznego, których zachowanie i stosunek do Klienta może mieć duże znaczenie. To przesłanie, na którym opierają się aktualnie praktycznie wszystkie nurty w psychoterapii.
Nurt integracyjny
Integracyjny nurt psychoterapii, jak sama nazwa wskazuje, jest podejściem wykorzystującym różne techniki pracy z Pacjentem oraz łączącym założenia, na których opierają się różne nurty psychoterapeutyczne. Jego kluczowym elementem jest indywidualne dopasowanie podejścia terapeuty i metod do konkretnej osoby, która zgłasza się do gabinetu psychoterapeuty. W szkołach integracyjnych terapeuci uczą się, jak integrować w pracy różne nurty w psychoterapii i jak opracowywać indywidualne ścieżki terapii dopasowywane później do trudności zgłaszanych przez poszczególnych Pacjentów. W tym nurcie, podobnie jak w modalności humanistycznej, bardzo ważna jest również pełna wzajemnego zaufania i akceptacji relacja terapeutyczna.