Uzależnienia wśród młodzieży. Rozmowa z psycholog Natalią Kaźmierczak
Problem uzależnień wśród młodych ludzi ewaluował w ostatnich latach nie tylko za sprawą nowych mediów, ale także dopalaczy i różnego rodzaju nowych, pojawiających się na rynku używek. Co najczęściej popycha młodych ludzi do eksperymentowania z używkami i jaką rolę odgrywa w tym kontekście ich relacja z rodzicami? O uzależnieniach wśród młodzieży w ramach wydarzenia pod nazwą PsychoMedicowe Czwartki rozmawialiśmy ze specjalistką kliniki PsychoMedic, psycholog Natalia Kaźmierczak. Poniżej pełna transkrypcja rozmowy.
Jakie są najczęstsze przyczyny pojawiania się uzależnień u osób nieletnich?
Tych przyczyn jest wiele i nie można wrzucić ich w jedną kategorię. Czasem jest to chęć poznania czegoś nowego, eksperymentowania. Czasem wynika to z braku odpowiedniej opieki czy relacji z rodzicami. Innym razem jest to sposób na rozładowanie napięcia, stresów czy trudności, z którymi młodzież zmaga się na co dzień.
A jak wyglądają statystyki dotyczące uzależnień młodzieży w Polsce?
Trudno jest mi dokładnie odpowiedzieć. Sama od 4 lat pracuję z młodzieżą w ośrodku stacjonarnym. Nie prowadzimy statystyk, nie skupiamy się na tym. Jest natomiast młodzież, która do nas wraca. Po skończonym półrocznym cyklu w ośrodku nieraz okazuje się, że to nie wystarcza i młodzi ludzie wracają do nas na kolejne pół roku. Jest też grupa takich, którym to pomaga i już po pierwszej odbytej terapii wychodzą z uzależnienia. Niektórzy potrzebują natomiast dłuższego cyklu bądź innego sposobu leczenia.
Czego te uzależnienia dotyczą obecnie najczęściej? Są to substancje psychoaktywne, a może internet?
Ja najczęściej spotykam się z młodzieżą uzależnioną od substancji psychoaktywnych, także z racji miejsca, w którym pracuję. Te substancje są różne. Kiedyś ludzie częściej byli uzależnieni od alkoholu albo od narkotyków. Obecnie jest to duży misz-masz. Występuje alkohol, narkotyki, dopalacze, dochodzą do tego różnego rodzaju leki. Młodzież, z którą pracuję, często jest uzależniona mieszanie. Ciężko mówić o tylko jednej substancji. Do tego dochodzą też internet – komputer czy smartfon. Jest to źródło zainteresowań, gier, tam młodzi ludzie szukają podtrzymania relacji. Nowe media i środki przekazu na pewno też mają duży wpływ na młodzież i jak najbardziej może to iść w kierunku uzależnienia.
A jakie konsekwencje dla zdrowia może mieć nadużywanie substancji psychoaktywnych w okresie dorastania?
Z moich obserwacji wynika, że młodzi ludzie nadużywający substancji mają problem z pamięcią. Trudniej jest im coś zapamiętać, trudniej jest się im skupić. Mają większą potrzebę stymulacji, doświadczania. Mają trudność z odraczaniem, z gratyfikacją. Wszystko ma być łatwe, na tu i teraz. Trudno jest im dostrzec, że na pewne rzeczy warto jest poczekać. Przykładowo, jeśli sprzedawali narkotyki i dostawali za to od razu duże pieniądze bądź zażywali i od razu otrzymywali efekt, ciężko jest im później zrozumieć, że na pewne rzeczy w życiu trzeba popracować. Na walkę z głodem składa się z kolei wiele czynności, zamiast wzięcia kolejnej tabletki potrzebna jest praca i zaangażowanie. Dlatego młodym ludziom często zażywanie różnych substancji wydaje się często bardziej atrakcyjne. Wracając do pytania – konsekwencje to na pewno trudności z pamięcią, koncentracją, logicznym myśleniem. Czasem sami mamy wątpliwości, czy niektóre dolegliwości neurologiczne spowodowane są narkotykami, czy innymi czynnikami, które mogą mieć wpływ na młodych ludzi. Często trudno jest na to odpowiedzieć, szczególnie jeśli człowiek zaczyna przyjmować narkotyki w wieku 10-11 lat.
A czy wakacje mogą być okresem, kiedy ten problem narasta, kiedy dzieci – nie mając niekiedy co ze sobą zrobić – szukają dodatkowych rozrywek?
W ośrodku widzimy, że okres wakacyjny jest czasem, kiedy dzieci nie chcą przyjeżdżać na terapię. Jest to zatem nieco martwy okres. Młodzież, która już jest w ośrodku w trakcie wakacji często myśli już tylko o wyjazdach, jak najszybszym zakończeniu leczenia lub nawet porzuceniu go. Ten okres może też na pewno sprzyjać większej dostępności. Z drugiej strony nie dostrzegam jednak drastycznych różnic pomiędzy różnymi okresami w roku.
Gdzie mogą szukać pomocy rodzice, których dziecko zaczyna wpadać w uzależnienie?
Istnieje Krajowe Biuro do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii oraz jest wiele programów, które uczą nas, terapeutów, jak przeciwdziałać powstawaniu problemu i tworzyć odpowiednie miejsca, w których rodzice mogą zasięgnąć informacji. Są programy robione w szkołach. Pomocy można szukać z kolei w każdej poradni zdrowia psychicznego. Są tam miejsca, gdzie rodzicę mogą przyjść, zapytać. Są poradnie MONAR-u. Tak naprawdę można udać się do każdej osoby będącej terapeutą uzależnień aby dowiedzieć się, jak dalej postępować.
Wspomniała Pani o profilaktyce. Co można zatem zrobić, żeby do uzależnienia w ogóle nie doszło?
Z moich obserwacji wynika, że najważniejsze są w tej kwestii relacje młodzieży z ich rodzicami czy opiekunami. Relacje, które nie są ani nadopiekuńcze, ani za bardzo rozluźnione. Jeśli młody człowiek wie, że może w każdej chwili przyjść do rodzica i z nim porozmawiać, że zostanie zaakceptowany, a nie skrytykowany – to powoduje, że dziecko czuje się bezpiecznie. To, co często jest atrakcyjne dla młodych ludzi w narkotykach i grupach rówieśniczych to fakt, że dostają tam akceptację. Przykładowo dzięki temu, że potrafią zdobyć narkotyk, mają uznanie wśród starszych kolegów. Czują się lubiani tacy, jacy są, a to często umyka w relacjach rodzic-dziecko. Dzieje się tak z różnych powodów. Rodzice też mają swoje trudności, muszą pracować czy po prostu brakuje im umiejętności wychowawczych. Zdarzają się trudności w małżeństwie czy rodziny, w których brakuje jednego rodzica. Uzależnienia czy problemy psychiczne pojawiają się także u rodziców. To wszystko są czynniki, które powodują, że dziecko staje się mniej ważne w rodzinie i szuka akceptacji gdzieś indziej.
Jak przebiega terapia i jaką rolę w procesie leczenia odgrywają rodzice bądź opiekunowie?
To zależy, z jaką formą terapii mamy do czynienia. W przypadku 6-miesięcznej terapii prowadzonej w ośrodku, w którym pracuję, staramy się jak najbardziej angażować rodziców w przebieg leczenia, aby czuli oni, że są ważni w całym tym procesie. Czasami bowiem rodzice traktują nas trochę jak warsztat samochodowy – oddają dziecko terapeucie z nadzieją na to, że w 6 miesięcy zostanie „naprawione”, po czym oni po prostu je zabiorą. To jednak tak nie działa. Rodzic w całym procesie jest bardzo ważny. Młody człowiek po zakończonej terapii wraca bowiem do tego samego środowiska, jednak wraca trochę zmieniony. Podczas terapii uczy się jak rozmawiać o emocjach, jak walczyć z głodem, jak dbać o własną higienę psychiczną… Kiedy wraca natomiast do środowiska, w którym nic się nie zmieniło, może nie być zrozumiany, co będzie powodować zgrzyty. Im bardziej rodzic jest świadomy tego, czego dziecko potrzebuje, jak może się zachowywać, co leży po jego stronie, jako rodzica – tym młodemu człowiekowi łatwiej jest wrócić do domu i zacząć na nowo budowa relacje. Relacje między młodymi ludźmi a dorosłymi często nie są bowiem zdrowe, nie takie, jak dzieci by oczekiwały, przez co także zaczynają brać. W ramach terapii budowania relacji uczymy także zarówno rodziców, jak i dziecko. Uczymy ich porozumiewania się między sobą. Istotne jest, aby równolegle rodzice przechodzili własną terapię, aby nauczyli się poznawać siebie, zrozumieli za co są odpowiedzialni, a na co nie mają wpływu. Warto, aby wyzbyli się poczucia winy i zrozumieli, że fakt, iż dziecko zaczęło na przykład brać narkotyki to był także wybór samego dziecka. Jeżeli młodzi ludzie widzą natomiast, że rodzice są otwarci na zmiany i podejmują działanie, bardzo pozytywnie działa to także na nich.
Jaka jest świadomość dotycząca uzależnień wśród młodzieży. Zdarza się, że młodzi ludzie sami zgłaszają się po pomoc czy częściej jest to inicjatywa dorosłych?
Bardzo zależy to od przypadku, ale ogólnie powiedziałabym, że młodzi ludzie są świadomi tego, co się dzieje. Częściej jednak spotykam się z tym, że to rodzice przyprowadzają ich na terapię. Sporadycznie zdarza się, że młode osoby zgłaszają się same, czując, że mają problem.