Fobia. Czym jest z punktu widzenia nauki?
Według najprostszej definicji jest zaburzeniem nerwicowym, które objawia się uporczywym lękiem przed określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami. Efektem występowania fobii najczęściej jest zatem unikanie bodźców wywołujących reakcje lękowe. Najbardziej znana i stosunkowo powszechnie występująca jest tak zwana fobia społeczna, jednak ostatecznie każda z fobii w dużym nasileniu powodować może problemy z prawidłowym funkcjonowaniem społecznym. Według statystyk rozmaite fobie dotykają blisko 20 proc. osób na całym świecie (z tendencją wzrostową) i zaraz po depresji są jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych, znacznie częściej niż mężczyzn, dotyczącym kobiet.
„Patologiczny” lęk
Pojawienie się w ostatnim czasie pandemii koronawirusa z pewnością spotęgowało lęk przed kontaktami społecznymi, co dużo większe znaczenie w kontekście zdrowia psychicznego ma w przypadku osób, u których występuje fobia społeczna. – Lęk społeczny jest zjawiskiem, którego doświadczamy absolutnie wszyscy. Jest on „patologiczny” dopiero wtedy, kiedy mocno przeszkadza nam w funkcjonowaniu, czyli kiedy z powodu lęku rezygnujemy z różnych ważnych aktywności, nie podejmujemy wyzwań i dodatkowo czujemy cierpienie z tego powodu – tłumaczy psycholog Olga Maracewicz, specjalistka kliniki PsychoMedic. Fobie zazwyczaj pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie, choć zdarzają się przypadki pojawiania się fobii u osób dorosłych (przykładowo w wyniku konkretnych zdarzeń). – Lękowość dziedziczymy po naszych rodzicach, natomiast nie determinuje to na szczęście zaburzeń w tym zakresie – wyjaśnia specjalistka PsychoMedic.
Fobie dzieli się na dwa główne podtypy. Są to fobie specyficzne, oznaczające lęk przed zwierzętami, obiektami, a także sytuacjami takimi jak znalezienie się w zamkniętym pomieszczeniu lub windzie. Mogą również oznaczać lęk przed bólem, krwią, chorobami, a nawet śmiercią. Drugi podtyp to fobie sytuacyjne, związane z lękiem przed wykonaniem konkretnej czynności na oczach innych osób lub po prostu w miejscu publicznym. Fobie te związane są z obawą przed kompromitacją, wstydem lub oceną. Charakterystyczny w przypadku osób doświadczających fobii jest fakt, iż występujący u nich silny lęk nie ma zwykle racjonalnego uzasadnienia. – Pacjenci doświadczający przykładowo lęku społecznego mają często nieadekwatne przekonania na swój własny temat. Wydaje im się, że są bezwartościowi, głupsi, mają mniej wiedzy. Wydaje im się, że nie są w stanie nawiązać rozmowy, bo nie mają wystarczająco dużo tematów – tłumaczy psycholog Olga Macarewicz.
Cztery grupy trudności
Do najczęstszych objawów fobii należą silny lęk oraz chęć uniknięcia konfrontacji z wywołującym go bodźcem. Napadom niepokoju mogą towarzyszyć także duszności, zawroty głowy, potliwość, drętwienie kończyn, szczękościsk czy utrata przytomności. W ciężkich przypadkach może dojść nawet do zaburzeń w obszarze postrzegania oraz mowy, a także do halucynacji. – Osoba doświadczająca lęku ma szereg objawów fizjologicznych. Do tego dochodzą objawy behawioralne – osoba, która doświadcza lęku, unika trudnych dla niej sytuacji, przykładowo nie rozmawia z obcymi czy nie jada w restauracjach. Kolejnym objawem są trudności emocjonalne – taka osoba może w konsekwencji cierpieć na przewlekłe obniżenie nastroju, co docelowo może prowadzić nawet do depresji. Pacjenci doświadczający lęku mają też szereg problemów poznawczych. Oznacza to, że interpretują rzeczywistość nieco inaczej – są na przykład maksymalnie wyczuleni na oceny ze strony innych osób, wydaje im się, że są stale obserwowani, że wszyscy widzą ich zdenerwowanie – wyjaśnia specjalistka PsychoMedic.
Leczenie fobii
Fobie mocno utrudniające funkcjonowanie mogą zostać poddane leczeniu. W tym celu stosuję się terapię behawioralną, prowadzoną pod okiem psychologa lub – w niektórych przypadkach – psychiatry. Wyróżnia się trzy główne metody leczenia fobii. Metoda modelowania polega na obserwowaniu osoby niedotkniętej fobią przez pacjenta cierpiącego na daną fobię. Pacjent w ramach terapii przygląda się czynnościom, których sam nie jest w stanie się podejmować z uwagi na zbyt silny lęk. Druga metoda, zwana metodą zanurzenia, polega w skrócie na kwestionowaniu możliwości wystąpienia jakiegokolwiek niebezpieczeństwa związanego z rzeczą, sytuacją lub zjawiskiem wywołującym daną fobię.
Trzecia metoda to metoda tzw. desensytyzacji, w ramach której wystawia się pacjenta na kontakt z czynnikiem wywołującym fobię. Metoda ta jest najbardziej intensywna i nie może być wprowadzona we wszystkich przypadkach. Jedną ze stosunkowo młodych metod terapii fobii, prowadzonej z wykorzystaniem nowych technologii, jest terapia z zastosowaniem wirtualnej rzeczywistości. W ramach tej terapii pacjent spotyka się z czynnikiem wywołującym fobię, jednak dzieje się to wyłącznie wirtualnie. Metoda ta daje pacjentowi poczucie bezpieczeństwa, ponieważ jest on świadomy, że zaprogramowane sceny nie mają miejsca w rzeczywistości.