Narcyzm – co warto wiedzieć o osobowości narcystycznej?

Z artykułu dowiesz się:

• co kryje się za terminem „osobowość narcystyczna” i jakie są jej podstawowe cechy,
• dlaczego narcyzm często kojarzy się z potrzebą zewnętrznej aprobaty i jak to wpływa na zachowanie osoby narcystycznej,
• jakie błędy wychowawcze przyczyniają się do rozwoju cech narcystycznych i ich wpływ na dorosłe życie,
• jak objawia się narcyzm oraz jakie emocje towarzyszą osobom z tym zaburzeniem,
• dlaczego niektórzy ludzie narcystyczni mają skłonność do izolowania się i przyjmowania krytycznej postawy,
• jakie różnice występują pomiędzy narcyzmem wielkościowym a wrażliwym,
• jak poznać narcyza na podstawie jego słów i jakie zachowania są dla niego charakterystyczne,
• jakie kroki mogą podjąć osoby bliskie osobom narcystycznym, aby lepiej radzić sobie z wyzwaniami, jakie stawia ta relacja,
• dlaczego psychoterapia jest ważnym elementem w leczeniu narcyzmu i jakie przynosi korzyści,
• jaki wpływ mają relacje z osobami narcystycznymi na samopoczucie emocjonalne bliskich oraz jak mogą się przed tym chronić.

Osobowość narcystyczna charakteryzuje się nadmiernie wysokim poczuciem własnej wartości i skoncentrowaniem na sobie, jednak wewnętrznie jest to często osoba o kruchym poczuciu własnej wartości, bardzo wrażliwa na opinie innych. Choć wyglądają na pewne siebie, potrzebują nieustannej aprobaty z zewnątrz. Dowiedzmy się, jak psychologia i psychiatria definiują narcyzm oraz jak cechy narcystyczne wpływają na samych „narcyzów” i ich otoczenie.

Co to jest „osobowość narcystyczna”?

Na początek warto podkreślić, że niektóre objawy narcyzmu – podobnie, jak objawy innych zaburzeń osobowości – mogą występować u każdego z nas, ale w niewielkiej liczbie i niewielkim nasileniu, nie wpływając poważnie na funkcjonowanie. Wówczas nie diagnozuje się zaburzenia osobowości.

Cechy narcystyczne uwidaczniają się u szczególnie wielu osób w okresie dojrzewania. Wrażenie, że moje przeżycia wewnętrzne i przemyślenia są wyjątkowe, że jestem stworzony_a „do wyższych celów” , jest powszechnym i naturalnym doświadczeniem dla wieku nastoletniego. Zdecydowana większość ludzi redukuje jednak u siebie takie skłonności, z biegiem lat i w miarę osiągania emocjonalnej dojrzałości.

Osobowość narcystyczną – w myśl klasyfikacji DSM-5 – można natomiast zdiagnozować u osoby dorosłej, u której można zauważyć co najmniej kilka cech narcystycznych i:

• Której doświadczenia wewnętrzne – myśli, uczucia, doznania, emocjonalność – wyraźnie różnią się od doświadczeń innych ludzi z tej samej kultury (np. z ogólnej populacji Europy);
• Która przejawia zaburzenia w obszarze postrzegania rzeczywistości, funkcjonowania zawodowego/szkolnego i społecznego, w relacjach interpersonalnych;
• Której trudności są zauważalne w różnych kontekstach (np. zarówno w relacjach romantycznych, jak i przyjacielskich czy rodzinnych);
• Której problemów nie da się wytłumaczyć chorobą somatyczną lub innym zaburzeniem zdrowia psychicznego.

W DSM-5, zaburzenia osobowości dzieli się na wiązkę A, B i C. Do wiązki B, oprócz osobowości borderline czy antyspołecznej, należy narcyzm. Co to jest? Zaburzenia z tej wiązki łączą teatralność w zachowaniu, chwiejność nastroju, zabieganie o uwagę innych, ale też częste konflikty z dalszymi i bliższymi sobie ludźmi.

Kim są osoby narcystyczne?

Zaburzenia osobowości typu narcystycznego zazwyczaj rozpoczynają się w drugiej lub trzeciej dekadzie życia, i utrzymują się w późniejszym okresie. Nieco częściej dotyczą mężczyzn. Aktualnie uważa się, że kryteria dla diagnozy osobowości narcystycznej spełnia około 6-7% populacji ogólnej.

Zachowania osób o cechach narcystycznych są bardzo specyficzne i trudne do zaakceptowania dla otoczenia. To ludzie, którzy często są oceniani przez innych jako „po prostu” wyniośli czy zadufani w sobie. Nie można jednak zapominać, że osobowość narcystyczna nie kształtuje się przez przypadek. Duży wpływ na występowanie zaburzeń narcystycznych mają poważne błędy wychowawcze i zaniedbania rodziców czy opiekunów. Ich postępowanie sprawia, że dziecku brakuje bezwarunkowej akceptacji siebie, a zachowania i cechy narcystyczne są maską, którą te dzieci (już jako dorośli) zasłaniają swoje poczucie bezwartościowości.

Na rozwinięcie się zaburzenia osobowości typu narcystycznego szczególny wpływ mogą mieć:

• Niedostępność emocjonalna i chłód rodziców;
• Chwiejność emocjonalna opiekunów, tendencja do naprzemiennego idealizowania i dewaluowania dziecka;
• Zawstydzanie i upokarzanie dziecka;
• Dawanie dziecku do zrozumienia, że jego wartość czy zasługiwanie na miłość jest zależne od jego postępowania, osiągnięć.

Narcyzm – objawy narcystycznego zaburzenia osobowości

Objawy osobowości narcystycznej obejmują takie cechy i tendencje, jak:

• Tzw. wzorzec poczucia wielkości – wyniosła postawa względem innych i/lub fantazjowanie o byciu kimś wyjątkowym, osiągającym szczególne sukcesy;
• Bardzo silna i zazwyczaj niezaspokojona potrzeba bycia podziwianym, często niewspółmierna do rzeczywistych osiągnięć;
• Potrzeba ciągłego komplementowania przez innych;
• Koncentracja na własnych przemyśleniach i doznaniach;
• Chęć nawiązywania relacji z innymi wyjątkowymi osobami, przekonanie, że warto zadawać się wyłącznie z ludźmi o elitarnym statusie;
• Zazdrość (niekiedy chorobliwa) odczuwana w stosunku do osób, które osiągnęły już coś, o czym narcyz marzy.

Osoby o cechach narcystycznych są bardziej narażone na epizody psychotyczne, które stanowią reakcję na dysonans pomiędzy tym, za kogo „narcyz” uważa się lub chciałby się uważać, a tym, co tak naprawdę osiągnął i co sądzą o nim inni ludzie. Częstym doświadczeniem osób narcystycznych są również stany lękowe, depresja i inne zaburzenia nastroju – związane z niezaspokojoną potrzebą bycia „kimś”.

W kontekście narcyzmu często mówi się również o braku empatii i tendencji do wykorzystywania innych ludzi do różnych swoich celów. Nie jest to jednak charakterystyka wszystkich osób narcystycznych. Nie ma bowiem jednej odpowiedzi na pytanie, czym jest narcyzm, a zjawisko to rozróżnia się na dwa typy:

Narcyzm wielkościowy

Czyli klasyczny typ narcyzmu, który – poza wyżej wymienionymi cechami – faktycznie cechuje się niewielkim poziomem empatii, niechęcią/brakiem zdolności do przyjmowania perspektywy innych osób, skłonnością do wykorzystywania innych ludzi i nastawianiem ich przeciwko sobie.

Narcyzm wrażliwy

Osoby, które charakteryzuje narcyzm wrażliwy, znacznie częściej zgłaszają się na psychoterapię. Ci Pacjenci charakteryzują się co prawda „typowymi” cechami narcystycznymi, ale można u nich dostrzec również krytycyzm, nieufność i podejrzliwość w stosunku do innych osób, tendencje do izolowania się i zamartwiania. Bliscy postrzegają ich często jako negatywnie nastawionych do życia, przyjmujących postawę obronną.

Przykłady zachowań narcystycznych

Osoby cechujące się narcyzmem wrażliwym mają większą świadomość swoich trudności i większe zrozumienie dla innych osób. Dopóki jednak nie zaangażują się w długoterminową psychoterapię, także mogą na różne sposoby krzywdzić i ranić innych ludzi – zwłaszcza tych bliskich.

Jakich słów używa narcyz i po czym go rozpoznać?

Istnieją pewne charakterystyczne zachowania osób o cechach narcystycznych, które zbiorczo określa się jako narcystyczną przemoc. Najczęściej składa się na nią:

• Gaslighting – lekceważenie Twojego smutku i rozżalenia w reakcji na działania narcyza – słowa, jakie często słyszą ofiary narcystycznej przemocy, to „przesadzasz”, „nie doceniasz tego, co dla Ciebie robię”, „tylko żartowałem_am, a Ty robisz aferę”;
• Krytyka, ośmieszanie i poniżanie Ciebie i Twoich działań;
• Wybuchy złości, najczęściej niespodziewane i występujące w reakcji nawet na drobne nieporozumienia;
• Sugerowanie, że jesteś kimś gorszym, niż „narcyz”;
• Izolowanie Cię od innych bliskich, nastawianie przeciwko innym.

Psychoterapia narcyzmu jest możliwa, ale musi być decyzją samej osoby, której narcyzm dotyczy. Jeśli jesteś na tej stronie, bo jesteś partnerem_ką, przyjacielem, dzieckiem lub rodzeństwem osoby o widocznych cechach narcystycznych, bardzo ciepło zapraszamy Cię do udziału w warsztatach psychoedukacyjnych dla ofiar narcystycznej przemocy.

FAQ