Różne typy zaburzeń rozwoju intelektualnego

Rozwój intelektualny obejmuje nabywanie umiejętności poznawczych, społecznych, komunikacyjnych i adaptacyjnych. Gdy proces ten zostaje istotnie zakłócony, mówimy o zaburzeniach rozwoju intelektualnego. Wiedza o tym, jakie są zaburzenia rozwoju intelektualnego, pozwala lepiej rozumieć potrzeby osób, które wymagają szczególnego wsparcia.

Czym są zaburzenia rozwoju intelektualnego?

Są to trwałe ograniczenia zdolności poznawczych i funkcji adaptacyjnych, pojawiające się w okresie rozwoju dziecka. Obejmują one trudności w uczeniu się, rozumowaniu, rozwiązywaniu problemów i funkcjonowaniu społecznym. Osoby z tymi zaburzeniami wymagają indywidualnie dostosowanego wsparcia, edukacji i terapii.

W najnowszych klasyfikacjach, takich jak DSM-5 czy ICD-11, przyjęto termin „zaburzenia rozwoju intelektualnego”, rezygnując z określenia „upośledzenie umysłowe”, aby uniknąć stygmatyzacji i podkreślić rozwojowy charakter tych trudności.

Rodzaje według nasilenia

Jeśli chodzi o rodzaje zaburzeń rozwoju intelektualnego, najczęściej klasyfikuje się je według stopnia trudności funkcjonowania:

• lekkie zaburzenia rozwoju intelektualnego,
• umiarkowane zaburzenia rozwoju intelektualnego,
• znaczne zaburzenia rozwoju intelektualnego,
• głębokie zaburzenia rozwoju intelektualnego.
  

Podział ten pomaga określić zakres potrzebnej pomocy oraz kierunek oddziaływań terapeutycznych.

Lekkie zaburzenia rozwoju intelektualnego

Charakterystyka

Lekkie trudności rozwojowe są najczęściej diagnozowanym stopniem zaburzeń, obejmując około 85% wszystkich przypadków. Osoby z lekkimi zaburzeniami:

• uczą się podstawowych umiejętności szkolnych (czytania, pisania, liczenia) w wolniejszym tempie,
• rozumieją proste polecenia i potrafią się dostosować do codziennych sytuacji,
• mają trudności z bardziej złożonym rozumowaniem i planowaniem,
• wykazują potrzebę wsparcia w sytuacjach nowych i nietypowych.

Przy odpowiednim wsparciu edukacyjnym i społecznym, osoby te mogą prowadzić stosunkowo samodzielne życie.

Przykład

Uczeń z lekkimi zaburzeniami rozwoju intelektualnego może ukończyć szkołę zawodową, zdobyć zatrudnienie i prowadzić niezależne życie przy niewielkim wsparciu ze strony bliskich.

Umiarkowane zaburzenia rozwoju intelektualnego

Charakterystyka

Osoby z umiarkowanym poziomem trudności intelektualnych:

• rozwijają podstawowe umiejętności komunikacyjne,
• uczą się samoobsługi i prostych czynności codziennych,
• wymagają stałego nadzoru w dorosłości,
• potrzebują programu edukacyjnego ukierunkowanego na praktyczne umiejętności życiowe.

Ich rozwój poznawczy jest bardziej ograniczony, ale przy systematycznej terapii osiągają ważne cele w zakresie funkcjonowania osobistego i społecznego.

Przykład

Młoda osoba z umiarkowanymi zaburzeniami rozwoju intelektualnego może pracować w środowisku wspierającym (np. w warsztacie terapii zajęciowej) oraz samodzielnie wykonywać niektóre proste czynności dnia codziennego.

Znaczne zaburzenia rozwoju intelektualnego

Charakterystyka

W przypadku znacznych trudności:

• komunikacja jest znacznie ograniczona lub wspierana alternatywnymi metodami (np. komunikatory, gesty),
• osoby potrzebują stałej opieki i nadzoru w każdej sferze życia,
• rozwój umiejętności samoobsługowych jest bardzo ograniczony.

Pomimo poważnych ograniczeń, odpowiednia terapia może wspierać rozwój podstawowych umiejętności, takich jak sygnalizowanie potrzeb czy wykonywanie prostych czynności przy wsparciu.

Przykład

Osoba ze znacznymi zaburzeniami rozwoju intelektualnego może nauczyć się prostych schematów dnia (np. sygnalizowania potrzeby jedzenia) i funkcjonować przy pomocy opiekunów.

Głębokie zaburzenia rozwoju intelektualnego

Charakterystyka

Głębokie zaburzenia wiążą się z:

• brakiem możliwości samodzielnego funkcjonowania,
• poważnymi ograniczeniami komunikacyjnymi,
• współwystępowaniem ciężkich zaburzeń neurologicznych i fizycznych,
• koniecznością całodobowej opieki medycznej i pielęgnacyjnej.

W tym przypadku głównym celem wsparcia jest zapewnienie komfortu życia i minimalizowanie cierpienia.

Przykład

Dziecko z głębokimi zaburzeniami rozwoju intelektualnego może wymagać specjalistycznego sprzętu, wsparcia w oddychaniu, karmieniu oraz intensywnej rehabilitacji ruchowej.

Przyczyny zaburzeń rozwoju intelektualnego

Upośledzenie umysłowe – rodzaje i ich rozróżnienie są wynikiem różnych czynników. Do najczęstszych przyczyn należą:

• Czynniki genetyczne: np. zespół Downa, zespół łamliwego chromosomu X,
  Czynniki prenatalne: infekcje wewnątrzmaciczne, ekspozycja na toksyny (np. alkoholowy zespół płodowy),
• Czynniki okołoporodowe: niedotlenienie, wcześniactwo,
• Czynniki postnatalne: urazy mózgu, infekcje ośrodkowego układu nerwowego, ciężkie niedożywienie.

W wielu przypadkach etiologia jest wieloczynnikowa i obejmuje zarówno czynniki biologiczne, jak i środowiskowe.

Diagnozowanie zaburzeń rozwoju intelektualnego

Proces diagnozy obejmuje:

• ocenę funkcjonowania intelektualnego za pomocą testów psychologicznych,
• analizę zdolności adaptacyjnych,
• dokładny wywiad rozwojowy i medyczny,
• konsultacje specjalistyczne (neurolog, psychiatra, psycholog, logopeda).

Wczesne rozpoznanie ma kluczowe znaczenie dla rozpoczęcia odpowiedniego wsparcia terapeutycznego i edukacyjnego.

Wsparcie dla osób z zaburzeniami rozwoju intelektualnego

Niezależnie od tego, jakie są rodzaje zaburzeń, osoby nimi dotknięte mogą korzystać z wielu form wsparcia:

• programy wczesnej interwencji,
• specjalistyczne szkoły i placówki terapeutyczne,
• terapie indywidualne (logopedia, terapia zajęciowa, fizjoterapia),
• programy treningu umiejętności życiowych,
• wsparcie psychologiczne i psychiatryczne oraz psychoterapeutyczne,
• opieka dzienna lub całodobowa w wyspecjalizowanych ośrodkach.

Celem pomocy jest rozwijanie maksymalnego potencjału osoby, zwiększanie jej samodzielności oraz poprawa jakości życia.

Podsumowanie

Znajomość tego, jakie są rodzaje zaburzeń rozwoju intelektualnego, pozwala lepiej rozumieć potrzeby osób z niepełnosprawnością intelektualną. Rodzaje upośledzenia umysłowego, mimo że termin ten odchodzi w użyciu, wciąż funkcjonują w klasyfikacjach medycznych i są używane w celach formalnych. Kluczowe jest indywidualne podejście do każdej osoby oraz zapewnienie wsparcia, które umożliwia godne i satysfakcjonujące życie.